Aşırı hava olayları, pandemi periyodu ve bölgesel savaşlar global besin güvenliğini tehdit etmeye devam ediyor. Bilhassa Rusya ile Ukrayna ortasındaki savaş, güç ve besin tedarikinde önemli sorunlara neden oluyor. Rusya’nın blokajı nedeniyle Ukrayna depolarında yaklaşık 20 milyon tahıl bekletiliyor.
Uluslararası toplumun da davetleriyle İstanbul’da bugün Türkiye, Rusya ve Ukrayna askeri heyetleri ile Birleşmiş Milletler heyeti, krizin tahlili için birinci kere tıpkı masa etrafında bir ortaya geldi. Kritik toplantı dünyadaki besin tedarikinin sıkıntısız devam etmesi için hayli stratejik kıymete sahip. İstanbul’daki toplantıdan çıkacak olumlu haberler buğday ve öbür tahılları ithal eden tüm ülkeler için epey sevindirici olacak.
Uzun müddettir limanlarda bekleyen ve akıbeti aşikâr olmayan milyarlarca dolar bedelindeki tahıllar hem tedarik sorunlarına hem de global besin fiyatlarının yükselmesine neden olmuştu. BM Dünya Besin Programı’na (WFP) nazaran Ukrayna limanlarından çıkan tahıllar dünya genelinde yaklaşık 400 milyon kişiyi besliyordu.
Savaş nedeniyle bekleyen tahılların kara yolu ile Odesa ve öteki limanlara taşınması oradan da deniz yolu ile İstanbul Boğazı’nı geçirilmesi planlanıyor. Tarafların mutabakatı haline Karadeniz’de oluşturulacak inançlı koridor ile tahıl tüm dünya limanlarına ulaşabilecek. Üzerinde ağırlaşan plana nazaran Karadeniz’deki gemilere makul bölgelerde Türk ve Rus askerlerinin eşlik edeceği öne sürülüyor. Ayrıyeten limanlara yanaşan ve limanlardan ayrılan gemilerin Ukrayna ordusuna gereç taşıyıp taşımadığı da denetim edilecek.
Buğday eritimi de geriledi
Ukrayna’da savaş yüzünden yalnızca buğday ihracatı değil, birebir vakitte üretim de etkileniyor.
Ukrayna Tahıl Tüccarları Birliği’nin (UGA) varsayımlarına nazaran 2021 yılında 33 milyon ton olan buğday üretimi 2022 yılında 19,2 milyon tona gerileyecek. Rusya şu an Ukrayna topraklarının yüzde 20’sini işgal etti ve bu bölgeler buğday üretimi için hayli kıymetli. Savaşın bu bölgelerdeki gidişatı buğday üretimini daha da olumsuz etkileyebileceği varsayım ediliyor.
Mısır üretiminin 37,6 milyon tondan 26,1 milyon tona inmesini bekleyen UGA, arpa üretiminin de 10,1 milyon tondan 6,6 milyon tona düşebileceğini vurguladı. UGA, Ukrayna’nın bu yıl 10 milyon ton buğday ve 15 milyon ton mısır ihraç edebilmesini bekliyor. Savaş öncesinde Ukrayna ayda 6 milyon tona varan tahıl ihracatı gerçekleştiriyordu.
Küresel buğday üretimi 776 milyon ton
Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı (TEPGE) tarafından hazırlanan buğday raporuna nazaran geçen yıl 776 milyon ton olan global buğday üretiminin bu yıl 778 milyon tona çıkması bekleniyor. Tıpkı rapora 2020/2021 döneminde nazaran global buğday üretiminin yüzde 65’ini Çin, Avrupa Birliği (AB), Hindistan, Rusya ve ABD gerçekleştiriyor. İhracat yapan ülkeler sıralamasında ise Rusya, AB, ABD, Kanada, Avusturalya ve Ukrayna birinci sıralarda yer alıyor.
Bu kapsamda global buğday üretiminin yüzde 18’ini AB, 17,6’sını Çin ve yüzde 14,1’ini Hindistan oluşturuyor. İhracat tarafında ise Rusya yüzde 19,3’lük hisseyle başkan. Onu yüzde 14,7 ile AB ülkeleri, yüzde 13,3 ile ABD, yüzde 13 ile Kanada, yüzde 11,8 ile Avustralya ve yüzde 8,3 ile Ukrayna takip ediyor.
Rusya en kıymetli ihracatçı ülkelerin başında geliyor. Lakin savaş sırasında birtakım Ukrayna limanlarındaki tahılların Rusya tarafından çalındığı argümanları yüzünden Rus tahılına şu an için ülkeler aralı yaklaşıyor. Bu aralı yaklaşımın temelinde Rusya’dan satın alınan tahılın çalıntı Ukrayna tahılı olma ihtimali yatıyor.
Peki dünyada en büyük buğday alıcıları kim?
TEPGE tarafından yapılan araştırmaya nazaran dünyada üretilen buğdayın yüzde 6,2’sini Mısır ithal ederken ikinci büyük ithalatçı ülke de yüzde 5,5 ile Çin, bu ülkeleri yüzde 5,4 ile Endonezya, yüzde 4,1 ile Türkiye ve yüzde 3,9 ile Cezayir takip ediyor.
Türkiye için buğdayda durum ne?
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran Türkiye’nin buğday üretimi 2015’te 22,6 milyon ton, 2016’da 20,6 milyon ton, 2017’de 21,5 milyon ton, 2018’de 20 milyon ton 2019’de 19 milyon ton, 2020’de 20,5 milyon ton ve 2021’de 17,7 milyon biçiminde gerçekleşti. Yani tüm dünyada toplam 779 milyon ton üretim sağlanırken Türkiye’de tıpkı devirde 20,5 milyon ton buğday üretimi kaydedildi.
Türkiye’deki buğday ekim alanı dünyadaki toplam buğday ekim alanının yüzde 3,2’sini oluşturuyor. Bu alan tıpkı vakitte Türkiye’de ekilen toplam tahıl alanının yüzde 44’ünü oluşturuyor. 2020-2021 döneminde toplam 69,2 milyon dekar alana buğday ekimi gerçekleşmişti. Bu alanda Konya yüzde 9’luk hisseyle önder. Buğday üretiminde birinci 10’daki başka vilayetlerin hissesi ise şöyle: Şanlıurfa yüzde 5,8, Ankara yüzde 5,2, Diyarbakır yüzde 3,9, Yozgat yüzde 3,8, Sivas yüzde 3,5, Tekirdağ yüzde 2,8, Çorum yüzde 2,7, Kayseri yüzde 2,7 ve Mardin yüzde 2,5.
TEPGE tarafından hazırlanan rapora nazaran Türkiye’nin buğdayda kendine yeterlilik oranı yüzde 89. Yıllık yaklaşık 20 milyon ton üretimi olan Türkiye’nin kendi tüketimi de yıllara nazaran değişim göstermekle bir arada 19-20 milyon ortasında değişiyor. Lakin Türkiye, 2015-2019 yılları ortasında yıllık 4-6.5 milyon tonluk ithalat gerçekleştirirken bu 2020’de 10 milyon tonu aşıyor.
Türkiye, ithal ettiği buğdayı işleyip katma pahalı hale getirip ihracat yapıyor. Üretim ve tüketim bilgilerine bakıldığında Türkiye için ufukta çok önemli bir tehlike görünmüyor. Fakat tahıl krizi Türkiye için birinci dereceden risk teşkil etmese de bilhassa fiyat artışlarının olumsuz tesirleri birçok ülkede yakından hissediliyor.
TEPGE raporuna nazaran 2020/2021 döneminde Türkiye’nin buğday ithalatında Rusya yüzde 77,7’lik hisseyle önder olurken onu yüzde 9,2 ile Ukrayna izlemişti.
Türkiye buğdayı ne yapıyor?
Tarım ve Orman Bakanlığı bilgilerine nazaran Türkiye buğdayın yüzde 80’ini besin, yüzde 11’ini yem ve yüzde 6’sını tohum olarak kullanıyor. 2020/2021 döneminde Türkiye buğday ihracatının yüzde 58,6’sını buğday unu, yüzde 34,3’ünü makarna, yüzde 6’sını bisküvi, yüzde 0,3’ünü bulgur-irmik ve yüzde 0,8’ini buğday oluşturuyor.
