İranlı gazeteci Mohammad Bagher Moradi, 2013 yılında ülkesinde beş yıl mahpus cezasına çarptırıldı. Moradi, cezanın çarptırılmasının akabinde Türkiye’ye sığındı. Sekiz yıldır Türkiye’de yaşayan muhalif gazeteci, 30 Mayıs 2022 tarihinde Ankara’daki konutundan çıktı ve bir daha dönmedi. Savcılığa başvurduktan sonra basına açıklama yapan ailesi, Moradi’nin İran istihbaratı tarafından kaçırıldığına dair kuşkularını lisana getirdi. DW Türkçe’nin ulaştığı basın örgütleri ve Moradi’nin arkadaşları, İranlı muhalifin akıbetinin hala bilinmediğini söylüyor. Siyasi nedenlerle Türkiye’ye sığınıp sırra kadem basan tek kişi, Mohammad Bagher Moradi değil.
İranlı gazeteci Arash Shoashargh, 5 Şubat 2018 tarihinde Van’da ortadan kayboldu. Arkadaşının ihbarı üzerine kayıp başvurusu yapıldı. İranlı gazetecinin avukatı Mahmut Kaçan’ın DW Türkçe’ye verdiği bilgiye nazaran, karakolda İranlı gazetecinin arkadaşına izletilen kamera kayıtları Shoashargh’ın otomobilden inen birtakım bireyler tarafından alıkonulduğunu gösteriyordu. İranlı gazeteci kaçırılmadan evvel tehdit edildiği ve can güvenliğinden kaygı ettiği gerekçesiyle Van İnsan Hakları Derneği’ne müracaat yapmıştı. Avukat Kaçan, Shoashargh’ın kaybolması ile temaslı olarak “İran istihbaratı yahut İran’la çalışan yerelden bireyler olabileceğini düşünmüştük. Buna ait hata duyurusunda da bulunduk” diyor.
“İranlı muhalifler Türkiye’de risk altında”
Avukat Kaçan’ın yaptığı hata duyurusuna takipsizlik verildi. İranlı gazeteciden ise iki ay haber alınamadı. Avukat Kaçan, İran’da yaşayan ailesinin kendilerine ulaşarak Shoashargh’ın İran’da cezaevinde bulunduğu bilgisini verdiğini anlatıyor. Kaçan, şu argümanları lisana getiriyor:
“Çeşitli kanallardan edindiğimiz bilgilere nazaran Arash Shoashargh burada Ulusal İstihbarat Teşkilatı (MİT) tarafından kaçırılıyor. Bilinmeyen bir yerde bir ayı aşkın müddet tutuluyor, sorgulanıyor. Daha sonra İran makamlarına teslim ediliyor.”
Yirmi yıl mahpus cezasına çarptırılan İranlı gazeteci hala ülkesinde cezaevinde tutuklu bulunuyor. Avukat Mahmut Kaçan’a nazaran, İran’da muhalif olan yüksek profilli bireyler Türkiye’de bilhassa son yıllarda risk altında.
Avukat Halim Yılmaz, siyasi sığınmacıların ülkelerine geri gönderilmesinde ya da kaçırılmalarına göz yumulmasında devletlerarası ekonomik ve siyasi menfaatlerin değerli rol oynadığını söylüyor. “Kişi siyasi nedenlerle dahi sığınmış olsa bir anda ‘terörizm’ sınıflamasına girebiliyor ve o kişinin bir daha belini doğrultma imkanı olmuyor” diyor.
İranlı muhaliflerin kaçırılmasına ait geçtiğimiz aylarda basına farklı bir dava yansıdı. Eski Albay Mashali Firouze ve ailesinin İran’a kaçırılması ve eski İran Deniz Kuvvetleri Subayı Mohammed Rezaei ile ekonomist Shahnam Golshani’nin Türkiye’den kaçırılma teşebbüsünde bulunulmasına dair bir iddianame düzenlendi.
Dosya kapsamında Cumhuriyet savcısı Davut Yılmaz, 2019-2022 yılları ortasında İranlı muhaliflerin Türkiye’den kaçırılması için İran istihbaratı ve cürüm örgütleriyle işbirliği yaptığı savıyla tutuklandı. Yılmaz’ın da ortalarında olduğu 14 sanıklı davanın birinci duruşması Temmuz ayında İstanbul 23. Ağır Ceza Mahkemesi’nde görüldü. Sanıkların “suç işlemek gayesiyle örgüt kurma,” “suç örgütüne üye olma,” “devletin kapalı kalması gereken bilgilerini siyasal yahut askeri casusluk hedefiyle temin etme,” “cebir tehdit ve hile kullanarak kişiyi hürriyetinden mahrum kılma” cürümlerinden cezalandırılmaları isteniyor.
Kaybolan Özbek muhalif artık ülkesinde cezaevinde
Türkiye’ye sığınan siyasi muhalifler sırf kaçırılma tehdidiyle karşı karşıya değil. Kimi vakit geri gönderme yasağının ihlali sonucunda risk altında olmalarına karşın Türkiye tarafından ülkelerine de gönderilebiliyorlar. Türkmen asıllı Özbekistan vatandaşı Jumasapar Dadebaev, onlardan biri.
Özbekistan’daki azap ve berbat muameleler nedeniyle ülkesini terk etmek zorunda kalan Dadebaev, 2017 yılında Türkiye’ye sığındı. Ekim 2020’de Türkiye’de gözaltına alınarak hudut dışı edilmek üzere Edirne Geri Gönderme Merkezi’ne gönderildi. Bir mühlet sonra hür kaldı ve hakkında çıkarılan hudut dışı kararı yönetim mahkemesi tarafından iptal edildi. Hem kendisi hem ailesi tehdit alan Özbek sığınmacı, memleketler arası muhafaza müracaatında bulunmuştu. Avukatının aktardığı bilgiye nazaran, ayrıyeten, aldığı tehditler nedeniyle savcılığa hata duyurusunda da bulunmuştu.
Dadebaev, 10 Ocak 2022 tarihinde ortadan kayboldu. Avukatı, Özbek muhalifin kaybolmasına ait Anayasa Mahkemesi’ne yaptığı müracaatta, “Başvurucunun nerede olduğu, kaçırılıp kaçırılmadığı, bir yerde zorla alıkonulduğu yahut Özbekistan’a zorla hudut dışı edildiğine dair bir bilgimiz bulunmamaktadır” tabirlerine yer verdi. DW Türkçe’nin aldığı bilgiye nazaran, Jumasapar Dadebaev şu anda Özbekistan’da cezaevinde bulunuyor.
“Teslim etme, kaçırma hukuk devletinde kelam konusu olamaz”
Türkiye’nin geri gönderme yasağını ihlal ettiği gerekçesiyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde (AİHM) mahkum olduğu hadiseler var. Kazakistanlı muhalifler Samat Amerkhanov ve Arman Batyrkhairov’un açtığı dava, AİHM’de mahkumiyetle sonuçlanmıştı. Amerkhanov ve Arman Batyrkhairov, 2011 yılında Türkiye’ye sığındı. Milletlerarası muhafaza müracaatında bulunan Kazak muhalifler, 2012’de Kumkapı Geri Gönderme Merkezi’nde berbat muameleye maruz kaldıktan sonra iltica talepleri sonuçlanmadan Kazakistan’a teslim edildi. Ülkelerine iade edildikten sonra tutuklandılar. AİHM, “özgürlük ve güvenlik hakkı,” “işkence ve berbat muamele yasağı” ve “etkili itiraz yolları” haklarının ihlal edildiğine hükmederek, Türkiye’nin 19 bin 175 Euro tazminat ödemesine karar verdi.
Kazakistanlı muhaliflerin Türkiye’deki avukatı Halim Yılmaz, geri gönderme yasağının göç hukukundaki kıymetine dikkati çekiyor. “Bir kişi kendi ülkesine gönderilmesi halinde zulme maruz kalma riski varsa o kişinin gönderilmemesi gerekiyor. Adil devletler bu yasağa daha fazla dikkat ederler. Bireyleri mahkeme kararına ters bir formda ülkesine teslim etme, kaçırma, paket yapma üzere durumların asla bir hukuk devletinde kelam konusu olmaması gerekir” diyor.
