BDDK, döviz varlıklarının TL karşılığı 15 milyon TL’yi aşmayan şirketlere kredi kullanımı halinde dövizini 15 milyon TL üzerine çıkarmama kaidesi getirdi. Bu ölçüden fazla dövizi bulunan şirketler ise varlığın etkininin ya da satış hasılatının yüzde 10’unu aşması durumunda yeni kredi kullanamayacak. Bu pürüzü aşmak için şirketin döviz satması gerekecek. Piyasalar kapandıktan sonra duyurulan karar kurda sert dalgalanmalara yol açtı. Yüzde 5 paha kaybeden dolar sabah tırmanışa geçti.
‘HOŞ GELDİN ÖZAL ÖNCESİ YILLAR’
Ekonomist Mahfi Eğilmez, kurun art kapı satışından düştüğünü kaydetti. 190 milyar dolarlık rezerv erimesine işaret eden DEVA Partisi’nden “Şirketleri ellerinde kalan son dövizi de satmaya zorluyorlar. Hazıra dağ dayanmaz” eleştirisi geldi. Dövizin bilanço dışına taşınma riski doğarken ekonomistler “Birkaç adım sonrası kambiyo kontrolü” dedi: Türkiye özgür piyasa iktisadından uzaklaştı. Yarı Arjantin denilen sermaye denetimlerine geçildi. Beğenilen geldin Özal devri öncesi yıllar.
DÖVİZİ OLAN ŞİRKETE KREDİ YOK
Döviz kurlarındaki sert yükselişe peş peşe tedbir alınırken, atılan adımların tesiri çok kısa vadeli oluyor. İktisat idaresi ihracat ve turizm gelirlerinden sonra TL kredi kullanımı için şirketlere döviz varlığı sonu getirdi. BDDK’nın aldığı yeni karara nazaran 15 milyon TL üzerinde döviz varlığı olan şirket kredi kullanmayacak, 15 milyon TL’nin altında olan ise aşmama kelamı verecek. Tedbirler piyasalarda tedirginlik yaratırken ekonomistler ‘sermaye kontrolüne’ dikkat çekti.
Ekonomi idaresinin aldığı kararlar döviz kurlarının fırlamasına neden olurken, TL’deki kayıpların önlenmesi için atılan adımların bir tesiri olmuyor. Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) sisteminin tesiri birkaç ay sürerken devreye Gelire Endeksli Senet de (GES) tesirli olmadı. İktisat idaresi eriyen rezervleri artırmak için İhracat ve turizm gelirlerinin yüzde 40’ının TL’ye çevrilmesi zorunluluğunun akabinde bu sefer kredilerde yeni sınırlama getirdi. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’ndan (BDDK) üst üste kritik atılımlar geldi. Şirketlerin TL satarak yurtdışında swap yapmasını kısıtlayan BDDK bugün de TL krediler için döviz varlığı sonu getirdi. BDDK tarafından getirilen yeni düzenlemeye nazaran, bankalar ve finansal kuruluşlar dışındaki, bağımsız kontrole tabi şirketlerin kredi başvurusu yaptıkları tarih prestijiyle yabancı para nakdi varlıklarının (altın dahil, efektif Döviz ile bankalardaki YP mevduat) Türk Lirası karşılığının 15 milyon TL’nin üzerinde olması halinde, bu şirketlerin yabancı para nakdi varlıklarının, en yeni finansal tablolarına nazaran faal toplamından yahut son 1 yıllık net satış hasılatından büyük olanının yüzde 10’unu aşması durumunda, kelam konusu şirketlere TL cinsinden yeni bir nakdi ticari kredi kullandırılmamasına karar verildi. Uygulama karar tarihinden sonra uygulanmak üzere, aksi istikamette bir Konsey kararı alıncaya kadar geçerli olacak. Özgür piyasa sisteminin hudutlarını test eden düzenleme tedirginlik yaratırken, ekonomistler ‘sermaye denetimine hakikat gidişe’ dikkat çekti. Muhalef ise rezervlerin erimesine dikkat çekerek “Şimdi şirketleri döviz satmaya zorluyorlar” dedi.
‘POLİTİKALARINIZLA TİCARETİ DURDURACAKINIZ’
BDDK’nın kararına muhalefetten sert reaksiyon geldi. Gelecek Partisi Genel Lideri Ahmet Davutoğlu yaptığı açıklamada ‘’Her fırsatta ‘serbest kambiyo rejimini sürdüreceğiz’ deyip, şirketlere krediye ulaşmak için dövizinizi satın baskısı yapamazsınız! Sattığınız dövizler yetmedi artık de şirketlerin dövizine mi göz diktiniz? Artık durun! Safsata politikalarınızla ülkedeki ticareti durduracaksınız!’’ dedi. Eski Bakan, Gelecek Partili Feridun Alım ise ‘’Türkiye’de Hür Kambiyo Rejimi bitmiştir. Hoşgeldin Özal periyodu öncesi yıllar! Yakında cüzdanında döviz bulundurmak da yasaklanıp mahpus cezası getirilecektir’’ dedi.
‘ŞİRKETLERİ DÖVİZ SATMAYA ZORLUYORLAR’
BDDK’nın kararı sonrası dolar düşerken piyasalarda tedirginlik hakim oldu. Kararı kıymetlendiren Gelecek Partisi Sözcüsü ve ekonomist Serkan Özcan, “Elinde döviz olan şirketi ‘kredini kesiyorum’ diyerek döviz satmaya zorluyorlar! Açıkça şunu söylüyor iktidar; Ben kapı gerisinden sata sata bitirdim bütün rezervleri, artık atacak kurşunum kalmadı! Lakin şirketlerde biraz döviz var biraz da onlar satsın. Şirketler döviz varlıklarını bilanço dışına taşırsa takip etmek ne kadar kolay olur?” dedi. Gelecek Partisi İktisat Siyasetleri Lideri Kerim Rota ise ‘’Şirketlerin hesaplarında tasarruf maksatlı 1 milyon $ bile tutmasına tahammül edemez hale düşmüşler. Artık bir sonraki adımı beklemekten ötürü bozulacak beklentiler, kısa vadeli kazanımlardan çok daha zehirleyici olacak. Yeni iktisat modeli dedikleri 1970’lere dönüşmüş’’ paylaşımını yaptı.
‘SERBEST PİYASA İKTİSADINDAN UZAKLAŞIYORLAR’
BDDK’nın kararının özgür piyasa iktisadına müdahale olduğunu söz eden ekonomistler sermaye denetimine dikkat çekti. Ekonomist İbrahim Turhan, “‘Ben akla, mantığa, sağduyuya karşı çıkıp anlamsızca faizi düşük tutma inadında devam edeceğim ancak siz döviz almayacaksınız’ diye açıkça söyleseniz de hepimiz rahat etsek” dedi.Turhan Hükümetin bu politikayı 2018’den beri adım adım ilerlettiğini söyleyerek ‘’Temel hakları ve özgürlükleri sınırlıyorlar. Özgür piyasa modelinden ve dışa açık iktisattan uzaklaşıyorlar. Her iki alanda da keyfi biçimde yaptıkları müdahaleler standart uygulama haline geldi. Artık yadırgamıyoruz bile’’ tabirlerini kullandı. Özgür Piyasa iktisadından uzaklaşıldığını söz eden Turhan ‘’1989’dan sonraki devirde “elinde dövizi olan firma TL kredi kullanamaz” üzere bir kararın alınabileceğini, üstelik bunun makul görülebileceğini insan hayalde görse hayra yormazdı. Şunu açıkça söyleyelim; Türkiye artık dışa açıklıktan da hür piyasa iktisadından de uzaklaştı. Türkiye üzere ülkelerde siyasal haklar ve özgürlükler ile ekonomik özgürlükler ortasında bileşik kaplar modeline benzeri münasebet var. Özgürlüklerin seviyesi her iki alanda da birlikte yükselip alçalıyor. Toplumsal sistemi otoriter ve baskıcı hale dönüştürmek, ekonomiyi kapamakla mümkün’’
‘KISMİ SERMAYE DENETİMİNE GEÇİLMİŞ OLDU’
Sermaye denetimine dikkat çeken ekonomistler bunun sonucunun daralan iktisat olduğunu söyledi Ekonomist Dr. Murat Kubilay toplumsal medya hesabından yaptığı değerlendirmede ‘’Bugünķü BDDK kararıyla, yani ticari şirketlerin TL cinsi kredi kullanımlarına fiili döviz bozma kuralı gelince, yarı Arjantin diye söz ettiğim kısmi sermaye denetimlerine yeterlice geçilmiş oldu. Alışılmış bunun sonucu da muhtemelen daralan iktisat olacak lakin bunu yaşayıp görecekler’’ dedi. Ekonomist Doç. Dr Oğuz Demir ise kararı “Bir yandan kur muhafazalı mevduat icat edip tasarruf sahibinin kur riskini üstlenirler… Tahlil olmayınca döner ithalat yapan, dış borcu olan şirketlerin döviz tutarak kur riskinden korunmasını yasaklarlar.. Anlamadım. Anlayamayacağım.. Anlayan beri gelsin..” kelamları ile kıymetlendirdi.
DOLAR 17’NİN ALTINA İNDİ UZMANLAR ‘REZERVLER ERİYOR’ DEDİ
BDDK’nın kararının akabinde dolar/TL Türkiye piyasaları kapanmışken bankalararası piyasada düşük hacimli süreçlerde 17.36 lira düzeylerinden süratle 16.40 lira düzeylerine kadar geriledi. Cuma Saat 20:15 itibariyle dolar/TL 16.71 liradan süreç görüyordu.Uzmanlar ise kurdaki hareketin karardan ötürü olmadığını rezervlerin satıldığını aktardı. Ekonomist Mahfi Eğilmez, kapalı piyasada düşen doların rezerv satışından ötürü olduğunu söz etti.TCMB eski Başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara ise karar ait yaptığı açıklamada ‘’Faiz artırmadık, döviz de satmıyoruz, sermaye denetimi de yok; her şey kendi kendine oluyor’’ dedi. Prof. Dr. Şenol Babuşçu da ‘’Birkaç adım sonra ‘kambiyo kontrolü’ …. GES tutmayınca şapkadan bir tavşan daha çıktı…Faiz inadı devam ettiği sürece seçime kadar daha öbür tavşanlarda çıkacak…’’ yorumunu yaptı.
