Yıldız Holding eski İdare Konseyi Lideri Murat Ülker, New York ziyaretinde Türk Konsolosluğu’ndaki Türkevi’ni gezerek, Hanım Sultanlar standında yer alan, Osmanlı Saray hayatı ve o devirde bayanların toplumsal, kültürel ve sanatsal alanlarda üstlendikleri rolleri anlatan eserler hakkında yorumlarını ve saray bayanlarının hayatlarını aktardığı bir yazı kaleme aldı.
Murat Ülker’in yazısı şu formda:
NEW YORK TÜRKEVİ’NDE BİR GOYA
“Dünyanın dört bir yanında daima olarak GOYA yapıyoruz. Bu sefer epeyce keyifli bir sanat GOYAsından bahsetmek istiyorum sizlere. New York’taki Türk Başkonsolosluğu ve içerisindeki Türkevi, konut sahipliği yaptığı sergilerle kültürümüzü anlatma ismine muazzam işler yapıyor. Bana da heyecan ve hayranlıkla bunları size anlatmak düştü. Bilir misiniz ki hanım sözü eski Türkçede han sözünün bayan versiyonu olarak türetilmiştir. Nereden mi çıktı? THY New York uçağından inerken maskeli bir şahıs yanıma yaklaştı, konuştuk… Üsküdar Belediye liderimizdi. Bakın sonra neler oldu, okursanız öğreneceksiniz, keyifli okumalar.
New York Goya ziyaretimde Türk Konsolosluğu’ndaki Türkevi’ni gezme imkanı buldum.
New York Türkiye Başkonsolosluğu çok hoş bir lokasyonda. United Nations binasının karşısındaki tek bina ve çok hoş bir görünümü var.
Türkevi’nin girişinde ise Yıldız Holding koleksiyonunda da yapıtları mevcut olan Elif Uras’ın standı vardı.
Türkevi’nde, Üsküdar Belediyemiz tarafından gerçekleştirilen iftihar ettiğim bir sergiyi gezme imkanı buldum; Hanım Sultanlar standı.
Daha evvel Üsküdar’da sergilenen ve Osmanlı’daki Hanım Sultanların tarihi karakterlerine uygun üretilen bu bebekler yurt dışında birinci sefer sergilendi. Bu önemli olay, tarihî zenginliğimizi, kültürümüzü sanat aracılığıyla akılda kalıcı ve görünür bir halde dünyaya aktarıyor.
Sergide Osmanlı Saray hayatı ve o devirde bayanların toplumsal, kültürel ve sanatsal alanlarda üstlendikleri rolleri anlatan eserler görülebiliyordu.
Hanım Sultan nedir; hanım sözü eski Türkçede han sözünün bayan versiyonu olarak türetilmiştir. Hanım, Han’ın eşi olarak birebir güç ve hükümranlık yetkisi taşıyordu.
Osmanlı‘da ise vakitle bu kavram değişmiştir, Osmanlı‘da I. Murad’dan itibaren Han yerine Sultan kullanılmaya başlanmış, bayanlarda da ‘Hanım’ın yanına bir de Sultan eklenmiş böylelikle Hanım Sultan olarak anılmaya başlanmıştır. Vakitle Hanım Sultan tabiri Padişahların anneleri, çocukları, torunları ve kardeşleri için de kullanılmaya başlanmış; kız çocuğa hanım sultan, annelere Valide Sultan, padişahtan çocuk doğurmuş olanlara Haseki Sultan, erkek kardeşe Mihraç Sultan, kız kardeşe Mihrace Sultan unvanı verilmiştir. (https://tr.wikipedia.org/wiki/Sultan#:~:text=K%C4%B1z%20%C3%A7ocu%C4%9Fa%20Han%C4%B1m%20Sultan%2C%20erkek,karde%C5%9Fe%20Mihrace%20Sultan%20unvan%C4%B1%20verilmi%C5%9Ftir.)
Sergi Hanım Sultanları, padişah eşlerinin, kızlarının, annelerinin ve kız kardeşlerinin hepsini kapsar halde bize sunuyor ve onların yalnızca aile hayatında değil, toplumsal, kültürel ve sanatsal hayatta da var olup kıymetli roller üstlendiklerini gösteriyor. Bu bizim tarihi kıymetlerimizi ve kültürümüzü göstermek açısından epeyce değerlidir.
Bu stantta bedelli bulduğum bir öbür nokta da bebeklerin Anadolu’nun kadim bir oyuncak bebek imal prosedürü olan kitre materyaliyle yapılmış olması, çok ince düşünülmüş. Bu, bebeklerin üretildiği gereçten dizaynlardaki inceliğe kadar her şeye yansımış. Bebekleri sanat tarihçileri, moda dizayncıları ve el sanatkarları birlikte tasarlamışlar. Periyodun giysi kültürü o periyoda mahsus çizgi ve motiflerle hazırlanmış kostümlü kitre bebeklerde görülüyor.
Osmanlı tarihine bakacak olursak saraylı bayanların diplomatik yazışmaları yürütebildiğini, kendi isimlerine sahip oldukları şahsi servetlerini kullanarak hayır işlerine de vesile olacak biçimde külliye, medrese, hastane, türbe, çeşme, cami, mescit, hamam üzere eserler yaptırdıklarını görüyoruz. Mesela:
Hürrem Sultan’ın hem halk hem de saraylı bayanlar için Mimar Sinan’a inşa ettirdiği Haseki Hastanesi ve Külliyesi, dünyanın tıpkı vakitte birinci bayan hastanesidir.
Hatice Turhan Sultan ise Mısır Çarşısı ve Yeni Cami’yi inşa ettirmiş. Kurduğu vakıf ile Mısır Çarşısı’ndan elde edilen gelir, bugünkü İstanbul Üniversitesi’ne bırakılmıştır. Hatice Turhan Sultan böylelikle öğretmenlere ödenecek fiyatlardan, bakım masraflarına kadar üniversitenin harcamaları için kaynak oluşturmuş.
Sultan Abdülmecit’in annesi Bezmialem Valide Sultan’ın 1845 yılında yaptırdığı yapıtlardan en kıymetlisi “Gureba-i Müslimin (Kimsesizler) Hastanesi” (Vakıf Gureba Hastanesi) Türkiye’nin çağdaş manada birinci hastanesi özelliğini taşıyor. Valide Sultan ömrü boyunca İstanbul’a çeşme, köprü, hastane, mektep üzere kamu faydasına çok sayıda hizmet binası yapılmasını sağladığı üzere Medine-i Münevvere’nin su yollarının yenilenmesini sağlamış.
Bezmialem Valide Sultan’ın ayrıyeten periyodun salgın hastalıklarından korunmak için Beyoğlu Nisa (Kadın) Hastanesi’ni de yaptırdığı biliniyor:
