İsveç Milletlerarası İlgiler Enstitüsü kıdemli uzmanı Bitte Hammargren, NATO’daki genişleme krizinin Türkiye ile İsveç ortasında değil, daha üst seviyede Türkiye ile ABD ortasında bir problem olduğuna inandığını söyledi.
Türkiye ve güvenlik siyasetleri bahislerindeki araştırmalarıyla tanınan, tıpkı vakitte gazeteci olan Bitte Hammargren, krizin aşılması için ABD’nin atacağı adımların tesirli olabileceğini belirterek Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın beklentilerinden birinin de “Beyaz Saray’a davet edilmek” olduğu görüşünü lisana getirdi.
ABD Lideri Joe Biden’ın, Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın üyeliğine yönelik sert itirazlarına karşın iki ülke başkanlarını Beyaz Saray’da ağırlamış olmasının “Erdoğan’a verilmiş çok kıymetli ve güçlü bir mesaj” olduğunu belirten Hammargren, Erdoğan’ın “terör yuvası” suçlamasının İsveç’te nasıl yankı bulduğunu, Türkiye’nin YPG’nin terör örgütü olarak tanınması, iadeler, yaptırımların kaldırılması üzere taleplerinin muvaffakiyet talihini DW Türkçe’ye kıymetlendirdi.
DW Türkçe: Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Finlandiya ve İsveç’in NATO üyeliklerine onay vermeyeceklerini duyurması, NATO’da “tarihi” olarak nitelendirilen genişleme stratejisini alt üst etmiş görünüyor. Pekala İsveç’te, Erdoğan’ın “tam bir terör yuvası” olarak gerekçelendirdiği itirazı nasıl yankı buldu? Öngörülen bir atak miydi, yoksa sürpriz mi oldu?
Bitte Hammargren: Bizim üzere, Türkiye’yi yakından takip edenler için Türkiye’nin bu atağı çok da sürpriz olmadı. Zira Türkiye’nin, problemleri sert müzakere süreçlerine sürüklemesine çok sık tanıklık ettik. Fakat Türkiye’yi çok da yakından takip etmeyenler için makûs bir sürpriz oldu diyebiliriz. Ankara’nın, ittifakın güvenliği ve savunması için hayati kıymete sahip, bilhassa de Avrupa’nın kuzeyi ve doğusu için büyük bir değer taşıyan NATO genişlemesini bloke etmesini, beklemiyorlardı. Zira İsveçliler, Türkiye’nin AB üyeliğine çok güçlü takviye vermişlerdi…
Resmi açıklamalardan anlayabildiğimiz kadarıyla Türk tarafının esas üç beklentisi var. Bunlar, PKK’nın Suriye’deki uzantısı YPG’ye dayanağın kesilmesi, Türkiye’de hakkında “terör” suçlaması bulunan 21 kişinin İsveç tarafından iadesi ve silah satışlarına uygulanan kısıtlamaların kaldırılması. İsveç, Ankara’nın bu beklentilerine cevap verecek adımlar atar mı?
Öncelikle “terör yuvası” suçlaması ile başlayalım. İsveç, öbür AB üyesi ülkeler üzere PKK’yı terör örgütü olarak tanıyor. İsveç iltica kanunlarını, ortalarında Kürt olanların da bulunduğu pek çok Türk vatandaşına uyguladı. Bunlar ortasında PKK sempatizanlarının olduğu da doğrudur. Lakin problemin daha uygun anlaşılabilmesi için şunları gözardı etmemek gerekiyor: İsveç kanunlarında sadece ‘terör örgütü üyeliği’ diye bir cürüm bulunmamakta. Hükümet bu mevzuda bir yasa değişikliği önermeyi denedi fakat bu teklif, anayasal hususlarda uzmanlaşmış hukukçular tarafından geri çevrildi. Terör saldırısının planlandığı, desteklendiği ya da gerçekleştirildiğinin hukuken ispatlanabilir olması gerekiyor. Ayrıyeten İsveç’teki şovlarda PKK bayraklarının açıldığı, bu yolla da teröre dayanak verildiği argümanı da gündeme getiriliyor. Fakat bu da tabir özgürlüğünün kapsamının çok geniş olduğu İsveç’te bir hata teşkil etmiyor. Yakın tarihin gösterdiği üzere, bugünün global dünyasında, İsveç’in kendi ülkesindeki geniş söz özgürlüğünü dışarıya anlatması artık çok zorlaşıyor.
Pekala, Ankara’nın iade talepleri ve silah satışlarına uygulanan yaptırımların kaldırılması biçimindeki öteki iki beklentisinin karşılanması mümkün mü?
İade talepleri ile ilgili listeyi görmedim lakin söylenen bu listede bulunan 21 kişi ortasında tıpkı vakitte İsveç vatandaşı olanların, daima oturum hakkı bulunanların da olduğu. Ayrıyeten Türkiye’deki basında bu listede yer aldığı sav edilen bir kişi, 2015’te hayatını kaybetti. İsveç bir mahkeme kararı olmadıkça, ne kendi vatandaşlarını ne de daima oturum hakkı olanları iade edebilir. Silah satışlarına uygulanan kısıtlamaların kaldırılması da kolay görünmüyor. Bu kısıtlamalar 2019’da, periyodun ABD Lideri Donald Trump’ın askerlerini çekmesi ve Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyine tek taraflı askeri operasyonunu başlatması sonrasında uygulanmaya başlandı. Ve bu kısıtlamaları uygulayan tek ülke de İsveç değil. İsveç dışında, Almanya ve Hollanda üzere pek çok AB ve NATO üyesi ülke de Türkiye’ye savunma sanayi ihracatına kısıtlama uygulamaya başlamıştı. İsveç’in yalnızca Türkiye’nin baskısı sonucunda bu yaptırımları kaldırabileceğine ihtimal vermiyorum. Zira silah satışlarını ince eleyip sık dokuyan bir hükümet ajansı var ve onlar bu yaptırımları uyguluyor. Ayrıyeten ben asıl problemin tek başına İsveç olduğu görüşünde değilim. Bu hususun tahlili, sıkıntıların daha üst bir düzeyde, ABD ile ele alınmasıyla mümkün. Zira İsveç’in, barut, patlayıcı, yazılım üzere Türkiye’ye sattığı savunma eserleri, ABD ve başka ülkelere kıyasla çok cüzi şeyler… Bence kamuoyu üzerinden İsveç’e yüklenen Türkiye’nin asıl amacı, bu yolla ABD üzere başka ülkelerin uyguladıkları yaptırımları kaldırmalarını sağlamak…
Sizce ABD’nin Türkiye’ye CAATSA yaptırımlarını kaldırması, en azından yeni F-16 satışına ve mevcut olanlarının modernizasyonuna yeşil ışık yakması mümkün mü?
Bu son derece sıkıntı görünüyor. Zira ABD yaptırımları, Kongre kararına dayanıyor. Pek natürel ki Rus S-400’leri satın aldığı için F-35 programından çıkartılan Türkiye’nin şu anda F-16’lara muhtaçlık duyduğunu, hava savunmasını güçlendirmek zorunda olduğunu anlıyoruz. Fakat dikkat çekmek istediğim, sıkıntının İsveç-Türkiye problemi olmadığı, mevzunun daha üst düzeylerde, ABD seviyesinde ele alınması gerektiği. Kim bilir, tahminen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Beyaz Saray’a davet edilmesi, açılım sağlayacak bir metot olabilir…
Sizce Erdoğan Biden’dan bunu mu istiyor? Türkiye’nin blokajı nedeniyle çıkmaza giren genişleme düğümünü ABD mi çözer?
Beyaz Saray’a davet, Erdoğan’ın beklentilerinden yalnızca biri. Bu hafta bildiğiniz üzere Yunanistan Başbakanı Miçotakis Beyaz Saray’da ağırlandı, yabancı başkanlar için büyük bir onur olarak görülen kongre konuşmasını da yaptı, Türkiye’ye F-16’ların verilmemesi gerektiğini savundu… Pek doğal ki Erdoğan’ın Beyaz Saray’dan bir davete muhtaçlığı var. Gerçi ABD Lideri Biden bugüne kadar ona karşı soğuk bir hal takındı lakin İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliği, ittifak için hayati değere sahip. Bu nedenle düğümün çözümlenmesinde, ABD’nin ne yapacağı büyük ehemmiyet taşıyor.
ABD Lideri Biden’ın, Erdoğan’ın “evet diyemeyiz” açıklaması üzerine Fin ve İsveçli başkanlarla Beyaz Saray’da görüşmesi ve ittifaka üyeliklerine çok güçlü takviye açıklaması tıpkı vakitte Türkiye’ye verilmiş bir bildiri mıydı?
Pek doğal ki. Bu Erdoğan’a verilmiş çok güçlü bir bildiriydi. Üstelik Biden kendisi bilhassa hiç Türkiye’den kelam etmedi, bu işi Finlandiya ve İsveç önderlerine bıraktı. Biden aslında bu yolla Türkiye ile ilgili hayal kırıklığını da göstermiş oldu. Zira evet Türkiye’nin güvenlik tasaları var lakin Türkiye tıpkı vakitte çok kıymetli bir ittifakın üyesi. Ve bu ittifakın da artık çok büyük güvenlik kaygıları var. İttifak üyeleri de, bu türlü kritik devirlerde bunu gözardı etmemeli.
Avrupa’nın kuzeyinde, Baltık Denizinde, Arktik bölgesinde, savunma yetkinliğinin güçlendirilmesi İttifak için ve pek doğal ki Türkiye için de devasa bir değere sahip… Artık sakin, aklı selim ve sabırlı hareket edilmesi gerekiyor.
Bu ortada İsveç Dışişleri Bakanı Ann Linde Twitter’da yaptığı paylaşımda, ülkesinin PKK’ya ait tavrı ile ilgili “çok yaygın bir dezenformasyon”u gidermek istediğine dikkat çekerek, “Olof Palme hükümeti, daha 1984 yılında, Türkiye’den çabucak sonra PKK’yı terör örgütü olarak tanıyan birinci ülke oldu” hatırlatması yaptı ve ülkesinin bu tavrında bir değişiklik olmadığının altını çizdi… İsveç, PKK’yı terör örgütü olarak tanıyor lakin birebir vakitte Kürt sıkıntısının İsveç iç siyasetini da ilgilendiren bir boyutu olduğu belirtiliyor. Bunu açar mısınız?
Evet, İsveç PKK’yı terör örgütü olarak tanıyor. İsveç, birebir vakitte Türkiye’den, askeri darbelerden sonra, ortalarında Yaşar Kemal üzere çok ünlü muhalifleri de ağırlamış olan bir ülke. Gelenler ortasında Kürtler de yer aldı, yıllar içinde İsveç vatandaşı oldular, İsveçli Kürtler oldular, çok sayıda Kürt kökenli İsveçli var artık. Siyasi partilerdeler, parlamentodalar, hükümet kuruluşlarında, şirketlerde misyon alıyorlar, artık kamu hayatının bir modülü oldular. Bu nedenle husus İsveç iç siyasetinin da bir boyutunu oluşturuyor. Bu nedenle AKP’nin birinci yıllarında Kürt sıkıntısında çok ilerici adımlar atması, burada da alkışlanmış, tahlil sürecinin başlaması, gelecekle ilgili çok umutlu olunmasına yol açmıştı…
Lakin tahlil süreci sonlandırıldı. Üstelik sıkıntı Suriye’deki gelişmelerle birlikte çok farklı bir boyuta evrildi. ABD başta olmak üzere, tüm Batılı ülkeler için büyük bir çelişki oluşturan mevzu da Suriye’nin kuzeyinde ABD’li yetkililer dahil çabucak hemen herkesin PKK’nın Suriye uzantısı olduğunu kabul ettiği YPG’nin IŞİD ile gayrette “önemli müttefik” olarak görülmeye başlanması, bir terör örgütüne karşı bir öteki terör örgütünün araçsallaştırılması…Türkiye de bunu, ulusal güvenliğine tehdit olarak gördüğünü söylüyor. Türk uzmanlar, NATO genişlemesine blokajıyla birlikte aslında Türkiye’nin Batılı müttefiklerini bu hususla ilgili “büyük bir yüzleşmeye” zorladığını söylüyorlar. Bu görüşlere katılıyor musunuz?
Eski ABD Lideri Obama’nın IŞİD ile çabada YPG ile iş birliğine gitme kararından bu yana bunun Türkiye ile NATO müttefikleri ortasında büyüyen bir tansiyona yol açtığı yanlışsız. Olağan ki hükümetler YPG’nin PKK’nın uzantısı olduğunu, ideolojik olarak da benzeştiğini biliyor. Ancak anladığım kadarıyla YPG’nin bir terör örgütü olarak sınıflandırılmasının istenmemesi üç nedene dayanıyor.
Nedir bu nedenler?
Birincisi, IŞİD’in hezimete uğratılmasında rol oynadılar ve o devir müttefiklerinde Türkiye’nin IŞİD ile gayrette kâfi kararlılığı sergilemediği görüşü hakimdi. İkinci değerli neden de YPG’nin, binlerce IŞİD tutsağının tutulduğu kampları koruyor olması. Bu da aslında Türkiye dahil bölge için, Avrupa hükümetleri için hayati bir güvenlik sıkıntısı. Batı, YPG’den takviyesini çekerse onlar da istikametlerini değiştirecek ve büyük bir ihtimalle de Esad rejimine yaklaşacaklar. Tutsaklar Esad rejiminin eline geçerse ne olur? Geçmiş bize neler olabileceğini gösterdi. İç savaş başladığında cihatçıları mahpuslardan çıkaran Esad rejimi değil miydi? Ayrıyeten 2003 yılında ABD Irak’ı işgal ettiğinde Suriye, Amerikalılara karşı savaşmak için cihatçılara alan tanımadı mı? Daha sonra bunlar Irak’ta El Esas’a ve IŞİD’e dönüşmedi mi? Ayırca Esad rejiminin dehşetli insan hakları ihlallerini de unutmamak lazım. Münasebetiyle kampların Esad rejiminin eline geçmesi bir opsiyon değil. YPG’nin terör örgütü olarak tanınmaması için öne sürülen bir öteki argüman da, bunun aslında ne Türkiye ne de bölgede problemin tahlile kavuşmasını sağlamış olması. PKK sorunu, birinci terör hücumlarına başladığı 80’lerden beri var…
YPG’nin terör örgütü olarak ilan edilmesinin Türkiye’nin güvenlik sıkıntısına bir tahlil olmadığını mı söylüyorsunuz?
Çok müthiş trajediler yaşandı ve bir noktada bu probleme siyasi bir tahlil gerekecek. Erdoğan, kendisi denedi. Özal da denemişti… Bir daha denenir mi? Seçimleri beklemek gerekecek. Lakin sonuç prestijiyle Kürt sorunu Türkiye için bir güvenlik meselesidir. Bugüne kadar askeri prosedürün tek başına bunu sağlamadığı ortada. Ve bir noktada bu sorunu geride bırakmak üzere bir çıkış stratejisi izlemesi gerekecek.
