Türkiye, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerinin onay süreci için taleplerinin tam olarak yerine gelmesini isteyerek 2023’ü işaret eden bildiriler veriyor. NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in akabinde İsveç Başbakanı Ulf Kristersson’un yapacağı ziyarette kaydedilebilecek gelişme ise onay süreci açısından değerli görülüyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin akabinde İsveç ve Finlandiya NATO’ya üyelik müracaatında bulunmuştu. NATO üyesi Türkiye ise iki ülkenin terör örgütlerine dayanak kümeleri barındırdığını ve bunun ittifak ruhuna uymadığını belirterek üyeliklerin TBMM’de onaylanması için birtakım kuralların yerine getirilmesini istemiş ve NATO’nun Madrid Tepesi’nde iki ülkeden yazılı taahhüt almıştı.
Öte yandan İsveç’te kısa bir müddet evvel yapılan seçim sonrası iktidar sağ partilerin oluşturduğu koalisyona geçti ve NATO üyeliğini öncelikli bahislerden birisi olarak belirleyen yeni hükümet Türkiye’ye yönelik ölçülü bildiriler vermeye başladı. İsveç, Eylül ayı sonunda Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki askeri operasyonlarına reaksiyon olarak 2019’da uygulamaya koyduğu askeri ihracat kısıtlamalarını kaldırma kararı aldı. İsveç Dışişleri Bakanı Tobias Billström da son yaptığı açıklamada Türkiye tarafından terör örgütü olarak kabul edilen PYD ve YPG ile ortalarına “mesafe koymak istediklerini” belirtti.
Gelinen son basamakta İsveç Başbakanı Ulf Kristersson’un Ankara ziyaretinde Türkiye’nin terör örgütü olarak gördüğü kümelerin İsveç’teki faaliyetlerinin önlenmesi ile ilgili somut kimi adımları gündeme getirmesi beklentilerin başında geliyor.
Türkiye’nin beklediği somut adımlar neler?
İsveç’ten gelen iletileri olumlu karşılayan Türkiye, bu vaatlerin kâfi olmadığını ve terörle ilgili tasalarının tam olarak giderilmediğini vurguluyor. Türkiye’nin şartları ortasında “terör örgütlerine dayanağın sonlandırılması, Türkiye’ye yönelik silah ihracat kısıtlamalarının kaldırılması ve iade taleplerinin karşılanması” unsurları yer alıyor.
Finlandiya ve İsveç’in NATO’nun 28 Haziran’daki Madrid Doruğu’nda imzalanan üçlü muhtıranın akabinde bu taleplerle ilgili birtakım adımlar attığını ve İsveç’in silah ambargosunu kaldırmasının olumlu olduğunu düşünen Ankara’ya nazaran, muhtıradaki başka ögelerin da uygulanması gerekiyor.
Alman Marshall Fonu Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı, Finlandiya ile İsveç’in NATO’ya üye olmasının Türkiye’nin uzun vadeli çıkarları ile örtüştüğünü belirterek bu nedenle Ankara’nın taleplerinin üyelikleri zorlaştırmaya yönelik bir mazeret olduğunu düşünmediğini şu sözlerle aktarıyor:
“Türkiye’nin bu iki ülkenin NATO’ya üye olmasını engellemek istediğini düşünmüyorum. Lakin hazır bu iki ülke NATO’ya başvurmuşken ve Türkiye’nin de mutabakatı gerekirken PKK ile uğraş bağlamında kazanım yaratılmaya çalışıldığını düşünüyorum.”
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, son yaptığı açıklamada önümüzdeki günlerde İsveç’teki yeni hükümetten umutlu olduklarını belirterek “Somut adımları da görmek istiyoruz” demişti.
Türkiye’nin “söylemden fazla aksiyon görmek istediğini” belirten dış siyaset uzmanı Gülru Gezer, kimi bireylerin iadesinin de beklentiler ortasında yer aldığını fakat şimdi gerçekleşmediğini hatırlatıyor. Gezer, üçlü mutabakat muhtırasının 8. unsuruna iadelerin Avrupa iade kontratıyla uyumlu halde olması konusunun konulduğunu hatırlatarak bu nedenle İsveç’te 1 Ocak’ta yürürlüğe girmesi beklenen terörle gayret yasasının uygulamasının değer kazanacağını söylüyor.
Adalet Bakanı Bekir Bozdağ da geçtiğimiz günlerde “İsveç ve Finlandiya’dan bizim iade talebinde bulunduklarımızdan bugüne kadar yapılmış bir iade kelam konusu değil” açıklamasını yaptı. İsveç ve Finlandiya adalet bakanlıklarından yetkililer de geçen haftalarda Ankara’da farklı başka teknik temaslarda bulunarak iade sürecinin olumlu sonuçlanması için görüş alışverişinde bulundu.
Avrupa ülkelerinde iade süreçlerinin her vakit kolay olmadığını ve mahkeme kararı gerektirebildiğini belirten Ünlühisarcıklı, “Bence Türkiye sürecin işlemekte olduğunu, yani iade süreçlerinin olağan seyrine girdiğini görmek istiyor. Süreci hızlandırmak İsveç hükümetinin elinde de olmayabilir. Fakat sanırım Ankara yaklaşımın değiştiğini görmek istiyor en başta” yorumu yapıyor.
PKK’nın İsveç’teki kuruluşları vasıtasıyla yahut kendisiyle iltisaklı şahıslar vasıtasıyla eleman devşirmesi, finans sağlaması üzere faaliyetlerde bulunabildiğini söyleyen Ünlühisarcıklı, AB’nin terör örgütleri listesinde bulunan PKK’nın sembollerinin kamusal alanda yahut şovlarda kullanılmasının engellenmesi ve bunun için kalıcı düzenlemeler yapılmasının da Ankara’nın beklentileri ortasında yer aldığını kaydediyor.
Onay 2023’e mi kalacak?
Son günlerde Ankara’dan gelen iletiler TBMM’deki onay sürecinin 2023’e kalabileceğine işaret ediyor, İsveç’in atacağı adımların ve yapacağı mevzuat değişiklerinin de birkaç ay içinde tamamlanmayabileceği belirtiliyor.
Ünlühisarcıklı, İsveç’in terörle gayret yasasını güncellemesinin Ankara’nın talepleri öncesinde gündemde olduğunu anımsatarak eski hükümette yer alan sol parti nedeniyle adım atılamadığını lakin yeni hükümetle bu adımı atmanın daha kolaylaştığını belirtiyor.
Gezer, İsveç’in bundan sonra daha katı kimi önlemler almasının kelam konusu olabileceğini, fakat bunların da şimdi net olmadığını söyleyerek Türkiye’nin somut adımlar görmek istediğini ve bunun da biraz vakit alabileceğini, bu nedenle onayın 2023’e kalmasının yüksek mümkünlük olduğunu kaydediyor.
Geçtiğimiz günlerde İsveç Başbakanı’nın Brüksel temasları sırasında Stoltenberg’in “İsveç ve Finlandiya NATO’ya üye olmadan da bizim muhafazamız altında olacaktır” açıklaması yaptığını anımsatan Gezer, “Ben bu açıklamayı hem iki ülkeye garanti olarak hem de Türkiye’ye de ‘sen onaylasan da onaylamasan da biz NATO olarak bu ülkelere sahip çıkacağız’ bildirisi olarak okudum” diyor.
ABD ile alakalar ve F-16’lar ne kadar tesirli?
İsveç ve Finlandiya’nın üyeliklerinin TBMM’deki süreci ile ABD’den alınmak istenen F-16’ların Kongre’deki onay süreci ortasında irtibat olup olmadığı da Ankara’da diplomasi kulislerinde tartışılan mevzular ortasında.
Madrid doruğunda ABD Lideri Joe Biden’ın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşmesinin üçlü mutabakatın imzalanmasında tesirli olduğu yorumları yapılmıştı.
Gezer’e nazaran iki onay süreci direkt olmasa da dolaylı olarak birbiri ile temaslı ve F-16’ların verilmesi Türkiye’nin konumunu belli ölçüde yumuşatabilir. Eski diplomat Gezer, şöyle konuşuyor:
“Çünkü Türkiye şunu düşünüyor; ‘ben bölgemde kendi başıma bir çaba veriyorum, bir ittifakın parçasıyım lakin müttefiklerim beni anlamıyor ve bana kâfi dayanağı vermiyor.’ Bu türlü bir hissiyata sahip Türkiye. Yani bu hissiyatın giderilmesi için de atılacak her türlü adım tabi ki birbirleriyle temaslıdır ve olumlu sonuçlar doğurabilir.”
Ünlühisarcıklı ise İsveç’in en başta bu mevzuyu direkt ABD’nin de sorunu haline getirmeye çalıştığını lakin ABD’nin buna çok istekli olmadığını söyleyerek “F-16 konusu şayet ABD’de muhakkak bir olgunluğa ulaştıysa ve karar evresine geldiyse bence Amerika Türkiye’ye ‘Bu ortada İsveç ve Finlandiya’nın işini de kolaylaştırmanızı bekliyoruz’ diyecektir” yorumunu yapıyor.
Ancak F-16 satışı olsa bile üçlü mutabakat unsurlarında ilerleme sağlanmaması durumunda onay sürecinin sıkıntı olacağını belirten Ünlühisarcıklı, önümüzdeki birkaç ay içinde iki hususta da ilerleme bekliyor.
30 üyeli NATO içinde onay sürecini tamamlamayan şu anda Türkiye ve Macaristan kaldı. Macaristan’da yıl bitmeden onay sürecinin tamamlanması bekleniyor.
