TANER AY
Japon Edebiyatı’nı çok severim. Sanırım bu yüzden son birkaç yıldır dost meclislerinde bana sık sık Haruki Murakami hakkındaki kanılarım de soruluyor. Onlara Murakami’nin yazdıklarını Japon Edebiyatı’nın yapısal metinleri ortasında görmediğimi söylediğim bilinir. Lakin, yanlış anlaşılmasın. Murakami bir ‘edebiyat yıldızı’ olmasına rağmen, onu zihnen ve rûhen ‘Japon’ saymadığımdan bu türlü bir cevap veriyorum. Murakami için Batılı demiyorum, düpedüz Batıcı bir muharrir. Ona asıl itirazım da bundandır. Savaş sonrasında Kyotolu bir baba ile Osakalı bir anneden Fuşimi’de doğup Hanşin Bölgesi’nde büyüdüğü hâlde, köklerinden kopmuş biridir Murakami.
Doğan Kitap’tan Ali Volkan Erdemir’in çevirisiyle çıkan ‘Bir Kediyi Terk Etmek’i, fakat iki ay kadar sonra okuyabildim. Aslında, Ali Aktan ile hafta sonu yürüyüşlerimizde, Suadiye ve Erenköyü’ndeki kitapçılara girip, ‘Bir Kediyi Terk Etmek’e tekraren göz atmıştık. Sonunda, bayramın birinci günü erkenden kalkınca, elime aldım ve hiç orta vermeden bir saat içinde bitirdim. Hiç kimse ‘Bir Kediyi Terk Etmek’i o denli çarçabuk bir edebî çeşide dahil edemez, tahminen onun için ‘fragman kitabı’ tanımlamasını yapmak en doğrusudur. Murakami de metnini bitirirken benzeri bir şey söylüyor. Lakin, benim için ‘Bir Kediyi Terk Etmek’in asıl kıymeti, kitabın tipi değil, Murakami’nin ‘Japon’ rûhuyla yazdığı muhtemelen yegâne yapıtı olmasıdır. Bu açıdan ‘Bir Kediyi Terk Etmek’i sevdim.
Baba, Kyoto’nun Sakyo Mahallesi, Avadaguçi Sokağı’ndaki Anyo Tapınağı’nın ikinci erkek evlâdı olarak 1 Aralık 1917 günü dünyaya gelmiş. Dokuz yaşındayken Gösteriye Dönemi’nin ekonomik kriz yılları başlar. 1 Ağustos 1938 günü askere alınıp 16’ncı Ulaştırma Bölüğü’ne verilir. Bu bölük 6 Ekim 1938 günü Şanghay’da makus şöhretli 20’nci Piyade Alayı’na katılır. Askerde çok sayıda ‘haiku’ muharrir. Terhisinden sonra Seizen Meslek Yüksek Okulu’ndan mezun olacak, ardındansa Kyoto İmparatorluk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne girecektir lakin, İkinci Dünya Savaşı nedeniyle yine askere çağrılır. Chiaki Murakami’nin alayının katıldığı kanlı çatışmaların dehşeti için okuruna pek fazla detay vermiyor Murakami, fakat benim üzere İkinci Dünya Savaşı tarihine merâklıysanız, Chiaki’nin o çatışmalardan nasıl sağ çıkabildiğine şaşırırsınız. Yaşadığı dehşete rağmen ‘haiku’ yazmayı ve okumayı hiç bırakmayan Chiaki, Kyoto İmparatorluk Üniversitesi’ne girdikten sonra, 1945 yılının başında üçüncü kez askere alınır. Lakin 28 Ekim’de Japon ordusu resmen dağıtılınca, 27 yaşındaki Chiaki’nin ‘bitmek bilmez’ askerliği de geride kalacaktır. 1947 sonbaharında Edebiyat Fakültesi’nden mezun olur. Yaşı ilerlediği için doktorasını yarım bırakıp, Nişinomiya’daki bir okulda Japonca öğretmenliğine başlar. Amerikan ordusunun bombardımanları sırasında bütün servetini yitiren bir adamın kızı olan Miyuki ile tanışıp evlenir. Miyuki de Japonca öğretmeni. Osaka’daki Şoin Bayan Üniversitesi’nin Japon Lisanı ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirmiş. Ancak, Chiaki ile evlenince, öğretmenliği bırakacaktır. Chiaki, aslında Miyuki’nin sevdiği adam değilmiş. Aşkla sevdiği adam bir müzik öğretmeniymiş, ama adam savaşta ölmüş. Chiaki’nin içkiye çok düşkünlüğüyse muhtemelen evlendikten sonra başlıyor. Haruki Murakami, baba tarafı için, ‘içkiyi sevmek kanlarında vardı sanki’ diye yazarsa da, Chiaki’nin evliliğinden evvel mi yoksa evliliğinden sonra mı içmeye başladığına ait maalesef sıhhatli bir bilgimiz yoktur. Savaşta yaşadıkları mı yoksa ‘bir ölüye âşık olan’ Miyuki ile evliliği mi onu alkollü bir yaşama sürükledi, ‘Bir Kediyi Terk Etmek’ten bunu çıkarmak mümkün değildir.
Chiaki Murakami, rûhen daima Japon kalmış güzel bir şâirdir. Ancak Batıcı oğul Murakami ‘haiku’ uzmanı olmadığından, babasının yazdıkları için bir yorum yapamaz. Onun anımsadığı tek şey, konutlarının kitaplarla dolu olmasıdır. Bununla birlikte Murakami yeniden de dürüst bir adam. Üstü örtülü biçimde, babasından daha başarılı bir edebiyatçı olmasını, kapitalist edebiyat pazarı için yazmasına ve kapitalizmin bir yıldızı olmasına bağlıyor. Bilindiği üzere, edebiyat pazarlarında ‘iyi yazar’ ile ‘kötü yazar’ ortasında bir fark yoktur. Zira, kendilerine imkânlar tanınmış ‘büyük’ yayınevleri, müellifleri, ‘iyi’ yahut ‘kötü’ olarak tasnif etmiyorlar, yalnızca onların markalaşmaya müsait olup olmadıklarını dikkate alıyorlar. Her ‘büyük’ yayınevi, markalaşmaya müsait bir ‘yazar’ bulduğunda, editörlerden, eleştirmenlerden, gazetecilerden, reklamcılardan, fotoğrafçılardan ve halkla bağlantılar uzmanlarından pazar için bir ‘simsarlar çetesi’ oluşturuyor. Simsarların vazifesi, pazara ‘iyi yazar’ kazandırmak değildir, arza ve talebe nazaran ‘edebiyat yıldızı’ icat etmektir. Simsarlar çetesinin faaliyetlerinin tümünü ‘edebiyatta pazarlama ve ferdî markalaşma süreci’ olarak söz edebiliriz. Bu süreçte, icat edilen ‘edebiyat yıldızları’, gündemi ne kadar fazla değiştirip yayıncılarına ne kadar fazla kazandırırlarsa, o kadar ‘başarılı’ sayılmaktadırlar: Murakami benim için Japon değil, global kapitalist edebiyat pazarının bir yıldızı. Ancak, ‘Bir Kediyi Terk Etmek’ ile bana gerçek bir Japon edebiyatçıyı, yani babası Chiaki Murakami’yi tanıttığı için de, ona müteşekkirim…
TALİHSİZ KUŞAĞIN FRAGMANINI YAZDI
Murakami, yıllarca babasıyla ilgili bir metin yazmak istemiştir fakat, nereden başlayacağını bilememiştir. Yazma kanısının, boğazına takılmış bir kılçık üzere içinde uzun vakit öylece kaldığını söyler. Aslında, haklıydı. Bir oğulun ‘tanımadığı’ babası hakkında yazmasından daha güç ne olabilir ki! Çocukluğunda babasıyla daima uzaklıklı olmuş, gençliğinde öbür düşünceler ortaya çıkmış, baba oğul yirmi yıldan fazla hiç yüz yüze gelmedikleri üzere, irtibat de kurmamışlardır. Sonunda 2008’de babaını Nişicin Bölgesi’ndeki bir hastahânede yatarken ziyâret eder, lakin güç bir sohbet yaparlar. Fikir biçimleri farklı olsa da, babasının bir deri bir kemik kalmış hâlini görünce, ortalarındaki bağı ürpererek hissetmiştir.
Babasının vefat döşeğine bakarken, unuttuğunu sandığı anıları da gözlerinin önünde canlanmıştır. Şukugava’da bahçeli, müstakil bir konutta otururlarken, Murakami ilkokul birde yahut ikidedir, babasıyla birlikte kıyıdaki Koroen Parkı’na gebe bir dişi kedi bırakmışlardır. Lakin baba oğul bisikletle konuta döndüklerinde, kedinin onlardan evvel geldiğini göreceklerdir. Ailede herkesin kedileri sevmesine ve meskenleri hiç kedisiz kalmamasına rağmen, o kediyi niye Koroen Parkı’na bırakmak istemişlerdi, bilinmiyor. Bu soruya Murakami bugün bile bir cevap bulamıyor. Tuhaf fakat gerçek, o dişi kedi, ‘tanımadığı’ babasının izini sürmesinin anahtarı ve babasının ‘talihsiz’ kuşağının tarihinin bir fragmanı olur.
HİKÂYE BİRİNCİ OLARAK GAZETEDE YAYIMLANDI
George Orwell’ın kült romanı 1984’e gönderme yapan 1Q84 romanıyla bütün dünyada tanınan bir müellif olan Murakami’nin ‘Bir Kediyi Terk Etmek’ kitabı bugüne kadarki en ferdî anlatısı olarak biliniyor. Kitaptaki öyküyü birinci olarak 2019’da New Yorker gazetesinde yayımladığı bilinen müellif, romanlarında sıklıkla çocukluğundan beri sevdiği kedileri de mevzu ediniyor.
