Merkez Bankası’nın ihtiyat akçesi bütçeye aktarılarak harcandı. 2019 mahallî seçimi öncesi başlayan satışlar da rezervleri tüketti. 128 milyar doların eritilmesinin akabinde süren satışların bilançosu 190 milyara dayandı. Bir yandan SWAP arayışları sürerken Merkez, 15 Nisan’da hizmet ihracatı gelirlerinin bankalara satılması halinde dövizin yüzde 40’ının alınacağını duyurdu. İki ay sonra BDDK ticari kredi kullanımlarında şirketlere fiilen döviz bozma zaruriliği getirdi.
MOODY’S’TEN BDDK’YA İKAZ: KREDİ UYGULAMASI KESİME ZİYAN VERİR
Moody’s ‘sermaye kontrolü’ denilen uygulama için “Bankacılık bölümünün kredi kalitesine ziyan verir” uyarısı yaptı. BOTAŞ’ın gaz kredisi de “Rezervler tüketilince acıklı son” biçiminde yorumlandı. Dünya Gazetesi İdare Konseyi Lideri Hakan Güldağ ise iş insanlarının Merkez’den “Sıkışıklığımız var, dolar satın” telefonu aldığını anlattı. Muhalefet “190 milyar yakıldı. KKM’ye milyarlar akıtıldı. Şirketlere zorla döviz sattırıldı. Artık kelamlı talimat veriyorlar” diyerek sandığa işaret etti.
ÖNLEMLER GÜNÜ BİLE KURTARMADI DEVA İŞ DÜNYASINDA ‘ARANDI’
Ekonomi idaresinin aldığı kararlar bilimden uzaklaştıkça, işler uygunca zorlaştı. Köşeye sıkışan idare art kapıdan kuru tutmak için 130 milyar dolara yakın rezerv yaktı lakin tepe yeniden de engellenemedi. Alınan tedbirlere her gün yeni bir şey eklenirken, önlemlerin artık günü bile kurtarmadığı görüldü. En son savlara nazaran, Merkez Bankası’ndan iş dünyasına ‘sıkışıklık var döviz satın’ telefonları gitmeye başladı.
Türkiye iktisadında alınan kararlar TL’nin mukadderatını etkilemeye devam ediyor. Hükümet’in faiz konusundaki hassasiyeti ve buna rağmen dünya merkez bankalarının aldığı agresif kararlar her geçen gün TL’yi daha berbat duruma taşıyor. Bu atakların karşısında bilime dayalı hiçbir kuralı uygulamayan iktisat idaresi aldığı yanlışlı kararlarla birlikte, ekonomiyi gün geçtikçe daha makus duruma taşıyor. Hükümet’in kuru tutmak için 128 milyar dolarlık yaktığı rezervden sonra doların düşmemesi ve bunun ardından alınan kararların artık tesirini yitirdiği ortada. Aralık 2021’de kurun yaptığı tepeden sonra ortaya çıkan Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) sistemiyle düşüş gerçekleşti ama bugünlerde yeni tepelerin epey yakın olduğu görülüyor. Tabi yalnızca KKM değil ondan evvel ve sonra kuru tutmak için bir dizi önlem alındı. Şirketlere TL zaruriliği getirildi. Haziran ayında Merkez Bankası, ihracat yapan firmalara verilen kredi vadelerini artırdı, faiz oranlarını ise düşürdü. Kredi kullanan firmalar, ihracat gelirinin yüzde 30’unu bir bankaya satmayı ve bir ay boyunca yine döviz almamayı taahhüt edecekti. Birebir vakitte dövize geçişi en azından yavaşlatmak için Merkez Bankası, bankaların mecburî karşılık ve ihbarlı döviz mevduat hesaplarına uyguladığı yüzde 1,5 komite oranını yüzde 5’e yükseltti. Öte yandan dövizi olana da kredi vermeme resmi olarak paylaşıldı. Türkiye’de gerek işletme sermayesi gerekse ihracat için TL kredi kullanmadan iş yapan şirket sayısı çok azken, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) TL kredi kullanımını için döviz varlığı hududu getirdi. 15 milyon TL üzerinde döviz varlığı olan kredi kullanamayacak 15 milyon TL’nin altında olan ise aşmama kelamı verecek. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) şirketlere dolar sınırlaması getirmesinden sonra Merkez Bankası’nın, iş dünyası temsilcilerini arayarak dolar satmalarını istediği belirtildi. İddiayı gündeme getiren Dünya Gazetesi İdare Heyeti Lideri Hakan Güldağ iş insanlarının Merkez Bankası’ndan “Şu anda sıkışıklığımız var, bir ölçü dolar satın” içerikli telefon davetleri aldıklarını aktardı.
SENE BAŞINDAN BERİ EN ÇOK TL KAYBETTİ
Dolar/TL kuru dün 17.50 düzeyini aşarak 20 Aralık’taki rekor sonrası gün içi tepeyi test etti. Haziran ayı içinde 17.48’e çıkan kur, BDDK’nin ticari kredilere sınırlama getirmesi ve yurt içinde döviz satışının artmasıyla 16’ya kadar çekilme yaşadı. Kısa vadeli düşüşün akabinde tekrar 17 üzerine çıkan fiyat, bu hafta doların global piyasalarda güçlenmesinin tesiriyle yüzde 1,5 primli süreç görüyor. ABD’den gelen enflasyon oranı yüzde 9,1 ile beklentilerin üzerine çıktı. ABD Lideri Biden ve Hazine Bakanı Yellen, enflasyonun kabul edilemez düzeylerde olduğunu belirtti. Hükümet kanadı güç sıkıntısını çözmek için ülkelerle görüşmelerin devam edeceğini belirtirken para siyaseti için de FED’e dayanak vereceklerini açıkladı. Enflasyon verisinin akabinde FED’in 27 Temmuz’daki toplantıda 100 baz puanlık faiz artışı yapması bekleniyor. Artan beklentilerle ABD Dolar Endeksi 20 yılın en yüksek düzeyine çıktı. Öte yandan 2 yıllık tahvil faizi de 10 yıllık faizin açık orta önüne geçti. Piyasalarda dolar müspet fiyatlamanın artmasıyla para ünitelerinde de kayıplar hızlandı. Gelişmiş ülke paralarından en çok kayıp Japon yeninde görülüyor. Kanada Merkez Bankasının 100 baz puan ile beklentilerin üzerinde faiz artırması ile gerileyen USD/CAD ise bugün yüzde 1,5 primli. Gelişen ülke paralarının tamamı bugün dolar karşısında düşüş yaşıyor. TL’nin gün içi kaybı fazla değil, ama sene başı prestijiyle TL, dolar karşısında en çok paha kaybeden gelişen ülke parası olarak negatif ayrışıyor.
RİSK PRİMİ 900’Ü AŞTI
Türkiye’nin risk primi hakkında flaş bir ihtarda bulunan Ekonomist Prof. Özgür Demirtaş, risk priminin 900’e yaklaştığını vurguladı. Demirtaş, bu siyasetin ülkeyi felakete götürdüğünü belirtip hükümete inat etmeyip bu yoldan dönmesi davetinde bulundu. “Türkiye risk primi 900’e yaklaştı. Hükümetin iktisat siyaseti bizi felakete götürüyor. Bu yol yol değil, inat etmeyi bırakın, dönün. CDS’in neyi fiyatladığı apaçık ortada” dedi. Ekonomist Mahfi Eğilmez ise ülke CDS priminin yükselmesine iç ve dış nedenler olmak üzere iki etken kümesinin yol açtığını anlattı. Eğilmez “Koronavirüs salgını ya da Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve yükselen güç fiyatları bu dış nedenlere örnek olarak verilebilir. İç nedenler ise enflasyonun yükselmesi, dış borçların artması, kurların yükselmesi, toplumsal çalkantılar ve afetler olarak sıralanabilir. Dış nedenler konusunda yapılabilecek şeylerin hudutlu olmasına karşın iç nedenleri direktörün mümkün olduğunu vurgulayan Eğilmez bu sayede dış nedenlerin de tesirinin azaltılabileceğini belirtiyor” yorumunda bulundu. Ekonomist Ali Hakan Kara, Türkiye’nin CDS puanının 900’ü geçtiğini paylaştı.
FITCH: İKTİSAT SİYASETLERİ ÇOK MÜDAHALECİ
Fitch, Türkiye’nin yeni iktisat siyaseti karışımının, makroekonomik ve mali istikrar riskleri düşürmeksizin kamu finansmanı ve kamu döviz durumuna yönelik riskleri artırdığını belirtti. Fitch, siyaset karışımının, daha fazla dışsal ortam zorluğuna karşın, bilhassa 2023 seçimlerine kadar büyümeyi ve istihdamı sürdürmeye odaklandığı görüşünde olduklarını kaydetti. Derecelendirme kuruluşu, Türkiye’de artan enflasyon ve finansman maliyetinin öngörülen borç hizmetlerini kıymetli ölçüde artırdığını ve devlet Eurobond getiri artışlarına sebep olduğuna işaret etti. Fitch yaptığı değerlendirmede Türkiye’nin ekonomik siyasetlerin artan formda müdahaleci ve öngörülemez olduğunu değerlendirdiklerini belirtti. Artan siyaset faizinin uygulanabilir görünmediğini belirten Fitch, bu nedenle yetkililerin merkez bankasının döviz tamponlarını artırmak, kredi provizyonlarını yönetmek ve lira cinsi finansal enstrümanların kullanımını artırmak için makro ihtiyati düzenleme ve daha âlâ sermaye akışı idaresi tedbirlerini kullanmaya çalıştığını söz etti. Fitch Türkiye iktisadına ait değerlendirmesinde yeni iktisat siyaseti karışımının kamu finansmanı ve kamu döviz durumunda riskleri artırdığına dikkat çekerken kelam konusu siyasetin makroekonomik ve finansal istikrara yönelik riskleri azaltmadığını belirtti. Fitch raporunda “Zorlu dış ortama karşın siyaset karışımının bilhassa Haziran 2023’teki seçimlere kadar hala yüksek büyüme ve istihdama odaklı olduğunu düşünüyoruz” tabirleri yer aldı. 2021’de hayata geçirilen kur muhafazalı mevduat sistemiyle ihracat öncülüğündeki ekonomik modelde faiz artırmadan TL’nin desteklenmesinin amaçlandığı belirtilerek “Ancak TL üzerindeki baskı tekrar artarak derinleşti. Dolarizasyon yüksek, milletlerarası rezervler geriliyor, enflasyon da çok yüksek” değerlendirmesi yapıldı. Siyaset yansısının kamu finansmanında direkt ve dolaylı maliyeti olduğuna dikkat çekildi. Geçen hafta Türkiye’nin kredi notunu düşürülmesine dair “Not düşüşü, bu siyaset reaksiyonunun cari açığı fonlamak için sermaye girişlerini çekmekte yetersiz kalmasını, Tüketici İtimadını düşürebileceği ve dış finansman konusundaki riskleri yansıtıyor” dendi. Fitch geçen hafta Türkiye’nin kredi notunu B+’dan B’ye indirdiğini, görünümünü ise “negatif” olarak teyit ettiğini açıklamıştı.
MERKEZ BANKASI’DAN İŞ BEŞERLERİNE: DOLAR SATMANIZI RİCA EDİYORUZ
Bu tablonun işlerin düzgün gitmediği manasına geldiğini söyleyen Hakan Güldağ, Türkiye’nin artık her şeyi açık açık konuşması gerektiğini anlattı. Olayı özetleyen Hakan Güldağ, BloombergHT televizyon kanalında birçok iş beşerinin Merkez Bankası’ndan aranıp “Bir ölçü dolar satın” telefonu aldığını duyduğunu aktardı. Güldağ, tanıdığı bir iş adamının yaşadığı tecrübesi şu sözlerle anlattı: “Genç bir iş insanı anlattı, ‘Geçenlerde bir telefon aldım, evvel latife sandım’ dedi. Merkez Bankası’ndan birisi aramış, ‘Bir kısım dolar satmanızı istiyoruz’ demiş. ‘Bizim ihracatımız var, yakınlarda alım yapmamız lazım’ demiş. ‘Evet sizi çok yakından biliyoruz lakin şu an bir sıkışıklık var, bir kısım dolarınızı satın’ demiş arayın. Onun üzerine ne yapıp edip bir ölçü dolar satmış. Arayıp teşekkür etmişler, ‘Size minnettarız’ demişler. Bu tablo bana işlerin çok düzgün gittiğini anlatmıyor. Ben burada iş insanlarının bana aktardıklarını anlatıyorum, hiçbir katkı yok. Bu bana bir muvaffakiyet tablosu üzere görünmüyor.”
‘ÖNCE 130 SONRA 60 MİLYAR DOLAR YAKILDI’
DEVA Partisi de toplumsal medya hesabı üzerinden şu paylaşımı yaptı: “Önce 130 milyar dolar üstüne de 60 milyar dolar yakıldı. Kur Muhafazalı Mevduata milyarlar akıtıldı. Şirketlere zorla döviz sattırıldı. Artık de rica imajı altında kelamlı talimatla döviz sattırıyorlar. Bunların hiçbiri tahlil olamaz. Tahlil sandıktadır. Tahlil DEVA’dadır.” DEVA Partisi kurucularından Ömer Fırat Gencal, 37 günde 17.5 milyar doların daha eritildiğini hesapladı. Ekonomistler rezervlerin eksi 60 milyar dolar düzeyinde olduğunu belirtiyor. Gelecek Partili Serkan Özcan ise “Ülke risk priminin 900 baz puana ulaşmış olması sebepsiz değildir! Dünyanın neresinde ‘hukuksuz’ bir biçimde şeffaf olmayan usullerle Merkez Bankası rezervleri satılsa ve net konum yaklaşık 60 milyar dolara düşse risk primi artar! Bu kadar basit” dedi.
MOODY’S: YATIRIMCI İNANCI DÜŞÜYOR
Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Moody’s, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun (BDDK) aldığı kararlara ait bir rapor hazırladı. Raporda BBDK’nın döviz varlığı olan şirketlerin TL kredi kullanımına sınırlama getirmesiyle ilgili kararın bankacılık kesiminin kredi notu için negatif tesir oluşturduğunu belirtti. BDDK kararıyla ilgili tartışmalar ülke içinde hala sürerken memleketler arası kuruluşlar da tartışmaya dahil oldu. Moody’s’in bahisle ilgili hazırladığı raporda, kelam konusu kararların bankaların kredi kalitesine ziyan vereceği ve yatırımcı itimadını düşüreceği söylendi.
HERKES FAİZ SİLAHINI ÇEKERKEN TÜRKİYE İZLEYECEK
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Siyaseti Kurulu’nun (PPK) bu ayki toplantısına ait beklenti, haftalık repo faizinin yüzde 14,00 düzeyinde sabit tutulacağı tarafında oluştu. 2022 yıl sonuna ait 8 ekonomist görüş belirtti ve medyan varsayım yüzde 14,00 oldu. Ekonomistlerin 7’si yıl sonu için faizi yüzde 14,00 olarak öngörürken, 1’i faizin yüzde 24’e yükseltileceğini beklentisini lisana getirdi. Geçen ayki ankette 2022 sonu faiz beklentisi yüzde 14,00 düzeyinde bulunurken, kestirimlerin tamamı yüzde 14,00 düzeyinde oluşmuştu. TCMB, bu yıl Ocak, Şubat, Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında beklentilere paralel olarak faizde rastgele bir değişikliğe gitmemişti. Öte yandan ABD Merkez Bankası’nın (FED) en az 75-100 baz puan ortasında artışa gideceği iddia ediliyor. AB ve başka merkez bankaları da faiz silahını çekerek ısınan ekonomileri soğutmaya çalışıyor. Türkiye Merkez Bankası ise tekrar dünyayı izleme yolunu seçiyor.
