Füze nereye düştü ve füzeyi kim ateşledi?
Polonya’nın Ukrayna hududuna yaklaşık altı kilometre uzaklıktaki Przewodow köyüne düşen füze, iki kişinin vefatına neden oldu. Polonya Dışişleri Bakanlığı, füzenin yüksek ihtimalle Rus üretimi olduğunu açıkladı.
Füzenin düştüğü bölgenin fotoğraflarını inceleyen uzmanlar da, füzenin Rus üretimi S-300 füze sistemini andırdığını söylüyor. Sovyet üretimi S-300 sistemleri, bugün Ukrayna’nın Rus ataklarına karşı kullandığı hava savunma sistemlerinin başında geliyor.
Füzeyi kimin fırlattığı sorusu ise hala belirsizliğini koruyor. Polonya Cumhurbaşkanı Andrzej Duda, Çarşamba günü öğle saatlerinde yaptığı açıklamada, Polonya’ya kasıtlı bir hücum düzenlendiğine ait bir delil mevcut olmadığını ve füzenin topraklarına isabet etmesinin muhtemelen şanssız bir kaza olduğunu lisana getirdi.
Daha evvel yaptığı bir açıklamada ise Duda, “Salı günü boyunca Rusya’nın Ukrayna’ya füze saldırısı düzenlediğini biliyoruz. Lakin şu noktada füzeyi kimin fırlattığına ait kesin bir bilgiye sahip değiliz. İncelemeler sürüyor” açıklamasını yaptı. Kiev’in aktardığı bilgilere nazaran Rusya, Salı günü Ukrayna’ya 100 civarında füze ateşledi.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Lideri Joe Biden ise, mevzuyla ilgili inceleme yürütüldüğünü lakin rotasına bakılacak olursa füzenin Rusya tarafından atılmış olmasının “muhtemel olmadığını” söyledi. Alman haber ajansı dpa’ya nazaran ise, Biden, G20 tepesi sırasında gerçekleştirilen acil toplantıya katılan başkanlara, Polonya’daki köyü vuran füzenin Ukrayna’dan aPolonya’yı vuran füzede bulgular Ukrayna’yı gösteriyortıldığını söyledi.
Polonya ve NATO nasıl reaksiyon verdi?
Olayın akabinde Polonya, silahlı kuvvetlerinin belli kısımlarını alarma geçirdi. Varşova, olayla ilgili bilgi almak üzere Rusya Büyükelçisi’ni çağırdı. Polonya Ulusal Güvenlik Kurulu BBN, evvel Salı akşam saatlerinde, daha sonra da Çarşamba öğle saatlerinde bir ortaya geldi. Polonya öte yandan, NATO’yu da alarma geçirdi. Bir hükümet sözcüsü, NATO Muahedesi’nin 4’üncü hususunu hayata geçirmek için kâfi münasebet olup olmadığını tespit etmek üzere, müttefikleri ile birlikte fikir birliğine vardıklarını bildirdi.
Ancak DW Brüksel muhabiri Teri Schultz, Varşova’nın 4’üncü maddeyi görüşmeye ait talebini geri çektiğine ait bir bilgi edindiğini aktardı.
NATO, Çarşamba öğlenden evvel Brüksel’de bahsin ele alındığı acil bir toplantı düzenliyor.
Rusya Savunma Bakanlığı ise, Rus füzelerinin Polonya topraklarına isabet ettiği savlarını reddetti. Bakanlık, kelam konusu haberlerin “gerilimi tırmandırma emeli taşıyan kasıtlı bir provokasyon” olduğunu savundu. Yapılan açıklamada, “Ukrayna-Polonya hududunda Rus silahlarıyla rastgele bir atak düzenlenmemiştir” denildi.
4. ve 5. hususlar nedir?
Bir askeri ittifak olan NATO’nun kuruluş dokümanı, Kuzey Atlantik Muahedesi. Polonya’ya füze isabet etmesi, kelam konusu metinde yer alan 4 ve 5’inci hususları akıllara getirdi. Her bir NATO üyesi üzere Polonya’nın da, kelam konusu unsurları hayata geçirme hakkı bulunuyor.
NATO Muahedesi’nin 4’üncü hususu, bir üye ülke diğer bir ülke yahut terör örgütü tarafından kendisini tehdit altında hissettiği durumları kapsıyor. 30 müttefiğin her biri, tehdit altındaki müttefiklerinin talebi üzerine resmi istişarelere başlıyor. İstişareler kapsamında bir tehdidin var olup olmadığı ve bununla nasıl başa çıkılabileceği soruları masaya yatırılıyor. Alınan kararların tümü, oy birliğiyle alınıyor.
Ancak 4’üncü husus, harekete geçme ve reaksiyon verme tarafında bir zorunluluğun mevcut olduğu manasına gelmiyor.
İstişare sistemi geçmişte birkaç kere hayata geçirilmiş bulunuyor. Kelam konusu maddeyi, yaklaşık bir yıl evvel Türkiye, Suriye’deki bir taarruzda Türk askerlerinin öldürülmesinin akabinde hayata geçirmişti. Ankara’nın talebi üzerine istişarelerde bulunan NATO, harekete geçme kararı almamıştı.
Şubat ayında Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin akabinde, NATO’nun doğu kanadını oluşturan ülkelerden olan Estonya, Letonya, Litvanya ve Polonya, 4’üncü maddeyi hayata geçirmişti.
Anlaşmanın 5’inci hususu ise, NATO’nun kollektif güvenlik anlayışının özünü oluşturuyor. Kelam konusu husus, müttefiklerden biri atağa uğradığı takdirde, atağın tüm ittifaka karşı düzenlenmiş olarak görüleceğini söz ediyor. 5’inci unsur bugüne kadar sadece 2001’de ABD’de El Düstur tarafından düzenlenen 11 Eylül terör taarruzlarının akabinde hayata geçirildi. ABD akınlara, Afganistan’a saldırarak karşılık verdi. Bu bağlamda NATO da bir misyon gönderdi.
Polonya bağlamında 5’inci unsurun hayata geçirilmesi şimdi gündemde değil. Zira füzenin Polonya toprağına kasıtlı biçimde Rusya tarafından atıldığına ait bir ispat mevcut değil.
NATO ortakları nasıl reaksiyon verdi?
Füze Polonya topraklarına düştüğü sırada, dünyanın en büyük yedi demokrasisinin önderleri, Bali’deki G20 tepesi kapsamında akşam yemeği masasında idi. ABD Lideri Biden, sabah saatlerinde bir kriz toplantısı düzenledi. Toplantının akabinde yapılan açıklamada Polonya’ya “tam dayanak ve yardım” kelamı verilirken, Rusya’nın “barbarca saldırıları” ise kınandı.
Düzenlenen acil toplantıya Biden’ın yanı sıra Almanya Başbakanı Olaf Scholz, Kanada Başbakanı Justin Trudeau, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, İtalya Başbakanı Giorgia Meloni, Japonya Başbakanı Kişida Fumio, İngiltere Başbakanı Rishi Sunak, İspanya Başbakanı Pedro Sanchez, Hollanda Başbakanı Mark Rutte, Avrupa Birliği (AB) Komitesi Lideri Ursula von der Leyen ve AB Kurulu Lideri Charles Michel katıldı.
Öte yandan Estonya ve Slovakya’nın da ortalarında bulunduğu çeşitli ülkeler, Polonya’ya tam dayanışma ve takviye taahhüdünde bulundu.
Almanya Başbakanı Scholz ise, “Bu müthiş bir olay ve artık bunun nasıl gerçekleşebildiğinin titiz bir biçimde ortaya çıkarılması gerekiyor” açıklamasında bulundu.
Türkiye nasıl reaksiyon verdi?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Endonezya’daki tepenin akabinde düzenlediği basın toplantısında, “Rusya’nın yaptığı açıklamaya hürmet duymak durumundayım. Rusya’nın ‘Bizimle bu işin alakası yoktur’ demesi bizim için değerli. Biden’ın füzelerin Rus imali olmadığını açıklaması Rusya ile alakası olmadığını göstermektedir. İnceleme, araştırma şarttır” dedi.
“Temennim odur ki burada ısrarla bir Rus üretimidir diye bunun üzerine gitmek bu işi tahrik eder diye düşünüyorum” diye konuşan Erdoğan, “Biz doğal bir an evvel Rusya ile Ukrayna’yı tıpkı masa etrafında toparlamanın çabası içerisindeyiz. Bu uğraşın içerisindeyken burada tahrik metodunu kullanmak hakikat olmasa gerek. Barışın yolu diyalogdan geçer” sözlerini kullandı.
Öte yandan düzenlenen basın toplantısında bir gazeteci, Erdoğan’a, “Oteldeki toplantıya birçok NATO üyesi katıldı. Siz niçin orada yoktunuz? Bu füze olayı ve genel olarak Rusya-Ukrayna savaşı bağlamında bölünme görmeli miyiz?” sorusunu yöneltti. Erdoğan cevabında, “Konstantin! Altı ülke bir ortaya gelmiş… E başka yirmi ülkeyi niçin sormuyorsun. Demek ki bizi arama imkanları o esnada olmamış olabilir. O çok da kıymetli değil” diye karşılık verdi. Erdoğan, “Bizi değerli işlere davet ediyorlar. Kıymetsiz olan işlere de gitmemize gerek yok. Okey?” sözlerini kullandı.
Türkiye, NATO’nun en büyük ikinci ordusuna sahip.
DW / BÜ,ET
