Türkiye, 6 Şubat sabahı büyük bir kaygıyla uyandı. Kahramanmaraş merkezli sabah 04.17’de meydana gelen zelzelenin yarattığı müthiş yıkımın boyutları şimdi tam olarak anlaşılamamışken birebir gün öğle saatlerinde, büyüklüğü yeniden 7’nin üzerinde olan ikinci ve yıkıcı bir sarsıntı daha yaşandı. Büyüklüğü 7.7 olarak açıklanan birinci sarsıntı sonrası hükümetin dördüncü düzey alarm ilan etmesi ise felaketin boyutlarına ait ipucu veriyordu. Bu düzeydeki alarm, birebir vakitte milletlerarası yardım daveti manasına geliyor.
Depremin yol açtığı yıkım günler, haftalar geçtikçe, sarsıntı bölgelerine ulaşıldıkça ortaya çıktı. Bölgeye gerek ulusal gerek milletlerarası çapta yardım kampanyaları ve faaliyetler başlatıldı. İstanbul başta olmak üzere vatandaşlar ortasında binalarının zelzeleye sağlam olup olmadığı konusunda da büyük bir telaş doğdu.
Türkiye’yi derinden sarsan zelzelelerin üzerinden şimdiyse altı ay geçti. Resmi datalara nazaran 50 binin üstünde kaybın olduğu sarsıntı, Türkiye’nin yaşadığı en büyük afetlerden biri. Yakınlarını, sevdiklerini, konutlarını, işyerlerini, okullarını kaybedenlerin acısı hâlâ taze, lakin sarsıntının toplumsal tesiri birinci haftalardaki üzere hissedilmiyor. Sarsıntının altıncı ayında farklı nedenlerin de tesiriyle zelzele gerçeğinin toplumda unutulmaya yüz tuttuğu gözleniyor.
İstanbul’da kontrol için başvuranlarda büyük düşüş
Toplumun zelzele gerçeğine birinci devirdeki kadar ilgi göstermemesinin bir örneği İstanbul bazında yaşanıyor. Uzmanların büyük bir sarsıntı beklediği İstanbul’da 6 Şubat’ın çabucak akabinde binalarının kontrolü için başvuranların sayısında şu anda büyük düşüş var.
İBB Genel Sekreter Yardımcısı Buğra Gökce, “Deprem gerçeğini unuttuk mu?” sorumuza “Kesinlikle evet” karşılığını vererek bunu bina kontrolü için kendilerine gelen müracaatların sayılarıyla şöyle açıklıyor:
“2022’de yıl boyunca bin kadar müracaat alırken bu yılın Ocak ayında 71 adet binaya ait müracaat almışız. Şubat ayında zelzeleden sonra ise gelen müracaat sayısı 122 bin 58. Hele bir gün var ki yalnızca bir gün içinde 22 binden fazla müracaat almışız. Vatandaşların hassasiyeti büyük bir sıçrama yapmış, kaygıyla binamızı inceleyin demişler.”
Gökce’nin verdiği sayılara nazaran bu yüksek ilgi daha sonra yavaş yavaş düşüyor. Mart ayında başvuran sayısı 28 bin 430 olurken Nisan’da 2 bin 500, Mayıs’ta ise bin 300’e kadar iniyor. Gökce, şu anda kontrol için başvuranların sayısının artık yüzlerle söz edildiğini belirtiyor ve yalnızca incelemede değil, bina dönüşümü uğraşında da büyük azalma olduğuna dikkat çekiyor.
Peki birinci periyotta binasının sağlamlığı için büyük endişe yaşayanlar vakit içinde neden daha farklı bir hal içine giriyor?
Gökce’ye nazaran bunun pek çok ruhsal ve toplumsal nedeni olabilir fakat en değerli etkenlerden birisi de ekonomik. Sarsıntının birinci vakitlerinde meskenlerinin küçülmesine ya da bir ölçü para ödeyerek dönüşüme sıcak bakanların vakit içinde bu fikirlerinden vazgeçtiğini söyleyen Gökce, şöyle konuşuyor:
“Ekonomik yapıyla ilgili önemli bir erozyon yaşıyoruz. Şubat’ta, Mart’ta müteahhit için 500 bin lira vermesi gereken bir kişi için bu bedel artık enflasyonla oldu bir buçuk milyon. ‘Hadi 500 bini neyse ancak 1,5 milyonu nasıl ödeyeyim’ noktasına gelindi.”
Bu ortada Gökce’nin de verdiği bilgiye nazaran İstanbul’daki binaların zelzeleye hazırlanması için İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile Etraf ve Şehircilik Bakanlığı bugünlerde ortak bir proje hazırlığında. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki, A Haber‘e yaptığı açıklamada yeni yasama devrinde İstanbul için özel bir yasa için çalışmaların sürdüğünü belirtti.
Deprem travmasını atlattık mı?
Peki her ne kadar altında iktisat ve zelzelenin çabucak akabinde gelen ve toplumun her kesitinde büyük ilgi gören 14 Mayıs seçimleri üzere faktörler olsa da 6 Şubat sarsıntılarının travması çabuk mu atlatıldı?
Türkiye Psikiyatri Derneği Lideri Prof. Dr. Ejder Akgün Yıldırım, yalnızca 6 Şubat zelzelelerinin değil son yüz yılda 1999 ya da 1939 Erzincan üzere çok sayıda büyük sarsıntı yaşandığını hatırlatarak şunları söylüyor:
“Bu zelzelelerin hiçbirini anmıyoruz. Biz sarsıntı türküsü bilmiyoruz mesela. Yüz binden fazla insanımızı 100 yılda kaybetmişiz lakin buna ait kaç tane anıt var Türkiye’de? Yani aslında zelzeleleri bu türlü canlı yaşatan, sarsıntı kültürü oluşturan bir toplum değiliz maalesef.”
Yıldırım, bu durumun aslında çok da “tuhaf olmadığını” belirterek bunu şöyle açıklıyor:
“Çünkü bir toplum yazgısı gereği birebir coğrafyada yaşamak zorunda kalıyor ise birtakım baş etme prosedürleri geliştirir ve unutmak burada bir istikametiyle çok fonksiyonsuz ancak yaşama tekrar bağlanmak için de fonksiyonel bir durumdur. Beşerler tekrardan hayatla bağ kurabilmek ismine unutur, beşerler acıları unutmaya meyillidir.”
Ancak burada Yıldırım’ın dikkat çektiği bir konu travma sonrası beşerler için doğal karşılanabilecek “unutma” eğiliminin devlet, kurumlar ya da sivil toplum için geçerli olmaması gerektiği.
“Kurumlar ve devletler unutmamak zorunda” diyen Yıldırım, sarsıntı kültürünü canlı tutanın yalnızca beşerler değil devlet olması gerektiğini belirtiyor.
Depremle ait dayanışmanın ikinci aydan sonra azalması ve altıncı aya hakikat çok çok düşmesinin bütün dünyada bilinen bir genel tavır olduğunu söyleyen Yıldırım, kamu spotları ile ya da diğer sistemlerle şuurun daima canlı tutularak dayanışma ve farkındalık hislerinin uzun mühlet devam ettirilebileceğini belirtiyor.
Travmalar sonrası nasıl bir süreç yaşanır?
İnsanların sevdiklerini kaybettiklerinde yaşadığı yas sürecine benzeri bir süreç toplumlar için de geçerli mi?
Yıldırım bu sürecin travmanın tipine nazaran değişebildiğini söyleyerek “Kitlesel çatışmaya bağlı travmalar çok uzun müddet canlı kalabilir. Örneğin savaş travmaları, etnik çatışmalara bağlı travmalar gibi… Zira orada kümenin kendisine kimliğinden ötürü bir akın varsa küme için bir aidiyet olabilir ve bazen o denli olur ki yüzyıllar boyunca canlı tutulabilir” diyor.
Depremlerin ise toplumda bu tıp bir travma yaratmayacağını belirten Yıldırım, şunları aktarıyor:
“Deprem bir doğal afet. Ve doğal afet tıpkı vakitte sizin yönetemeyeceğiniz bir şey. Yani bir savaşı daha güçlü olursanız ya da barış yaparsanız, diplomasiyi kullanırsanız bir halde yönetebilirsiniz. Lakin sarsıntıya karşı hazırlanmak dışında yapacak bir şeyiniz yok. O nedenle bu tıp doğal afetlerden sonraki yas süreçleriyle kitlesel travmalar sonrası toplumların yas süreçleri tıpkı olmuyor.”
Yıldırım, sarsıntı üzere doğal afetlerde çoklukla birinci aylar çok ağır bir dayanışma içinde olunduğunu zira dayanışma ile ömrün daha inançlı kılınabildiğini belirterek bu sürecin “balayı yahut kahramanlık dönemi” olarak isimlendirildiğini tabir ediyor.
Peki kahramanlık devrinin akabinde ne geliyor? Bir mühlet sonra zelzele bölgesinden gelen uyaranların azalması, uzakta olunması ve kayıpların yalnızca sayılarla tabir edilmesi üzere nedenlerle “olayın sıradanlaşmaya başladığını” söyleyen Yıldırım, kelamlarına şöyle devam ediyor:
“Bir müddet sonra 50 bin ile 5 bin, ortalarında devasa bir fark olmasına karşın emsal sayılar üzere görünebiliyor. Şu an insanlara ölen 50 bin kişi yan yana koyulduğunda nasıl bir şey oluşturacağının hayalini kurdursak dehşete kapılabilirler. Ancak 50 bin sayısını söylediğinizde mevzuyu değiştirebiliyorlar.”
“Psikiyatrist olarak söylüyorum: Korkmalısınız”
Büyük sarsıntıların çabucak akabinde yanlarına düdük alarak yatan ya da sarsıntı çantası hazırlayan insanların büyük kısmı bir müddet sonra bu kaygılarını unutuyor ve önlemleri bırakıyor.
Ancak Psikiyatrist Yıldırım zelzele gerçeğinden korkmak gerektiğini şöyle anlatıyor:
“Bakın ben çok paradoksal bir şey söylüyorum. Ben Psikiyatri Derneği yöneticisi olarak diyorum ki; halkımız korksun biraz. Bana diyorlar işte ‘depremden çok etkilendik, bu kaygılarımızla nasıl baş ederiz?’ Endişelerinizle baş etmeyin, endişeleriniz ömrünüzü değiştirsin.”
Yıldırım, bulunduğumuz coğrafyada zelzele gerçeğinin örümcek korkusu üzere farazi bir şey değil gerçek olduğuna işaret ederek “Bu kaygı gerçek bir endişe. Evet sarsıntıdan kork ve yaşadığın kent neresi olursa olsun risk için bir şey yap. Meskenin kapısını, arabayı kilitli mi diye denetim ediyoruz. Oturduğumuz binanın inançlı olduğunu denetim ediyor muyuz? Hayır” diye konuşuyor.
Deprem bölgesinden yeni dönen Yıldırım, yakınlarını kaybedenlerin ya da çadırlar ve konteyner kentlerde hayatını sürdürmeye çalışanların da toplum tarafından unutulduklarını düşündüğünü belirterek toplumsal ömür ortamlarını eskisi üzere olmasa da sürdürebilen bölgeler olduğu kadar tam zıddı yerler de bulunduğunu ve bu insanların yalnız hissettiğini belirtiyor.
Yıldırım, “Unutmamalıyız. Zira unutmaya meyledersek daha çok hoş haberleri görürüz. O sahnenin gölge kısımları, karanlıkta kalan kısımları bizler açısından daha az görünür olmaya başlar” diyor.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?
